Hiện thực giả định và hiện
thực tâm tưởng
trong hai tập thơ mới của nhà thơ Mai Văn Phấn
 Không ai mở cổng
Nhiều người vẫn tìm được lối
vào
(Biến tấu con quạ)
Mỗi âm tiết lúc ấy hiện
lên một sự thật. Sự thật hiển nhiên đảo lộn mọi quy ước phổ thông
Lời vô nghĩa mở ra tưởng
tượng
(Anh anh em em)
Thét lớn đến chết
Im lặng đến chết mà tái
sinh thế giới
(Những bông hoa mùa thu)
Những câu thơ trên được
trích dẫn từ hai tập thơ mới xuất bản của nhà thơ Mai Văn Phấn. Tập thơ HÔM
SAU do Nhà xuất bản Hội nhà văn ấn hành, tập thơ VÀ ĐỘT NHIÊN GIÓ THỔI Nhà xuất
bản Văn học xuất bản trong cùng mùa thu 2009.
Có thể là bất cẩn, khi tôi
quyết định đưa ra giả thiết về mã khóa mà nhà thơ Mai Văn Phấn đã yểm trong
hai tập thơ này. Biết rằng mật tự trong ngôn ngữ thi ca không phải bao giờ
cũng giải được. Nhưng, như vậy không có nghĩa không có người tìm đến để giải,
và mật tự cứ nằm im vĩnh viễn. Lý sự là vậy, nhưng thực tế có khác
đi ít nhiều.
Điểm đầu tiên tôi tìm đến
là tập thơ HÔM SAU. Đây là tòa tháp được dựng lên bằng 27 câu chuyện kể. Bắt
đầu là câu chuyện tiếp một người khách mà: Người nhà bảo ông mất đã bảy
năm.../ Trong nhà/ Trà vẫn nóng/ Đẩy chén nước về phía ông khách đã ngồi/ Luồng
tử khí cao chừng một mét sáu dựng đứng trước mặt/ Chốc lại cúi gập/ (Vẫn
trấn tĩnh tiếp khách ra ngõ).
Câu chuyện thứ hai: con
ong bay vào phòng/ bằng nhựa hay bằng gỗ?/ nham nhở trên mình những vết cắt dở
dang/ đúng nó đã bay/ tiếng vỗ cánh êm ru, hoàn hảo/ không nên tin vào một
con ong/ tôi kiểm chứng bằng những cử động nhỏ (Không thể tin).
Câu chuyện thứ ba: Trong
bóng tối, tiếng những nghệ nhân đã khuất cùng đồng vọng:/ - Hãy quay theo mái
nhà đánh thức các đồ vật? / (…)/ Mọi người vừa quay vừa tỉnh dậy. Vẫn đủ thời
gian uống nước và rửa mặt, chọn cho mình một đồ vật bất kỳ. Và nhanh chóng đặt
chân vào vạch Xuất phát. (Quay theo mái nhà).
Câu chuyện về “Anh tôi”: lúc
gần đất xa trời, anh nhờ tôi giữ hộ ký ức. Anh dặn đây là dữ liệu quý. Nhưng
kho ký ức tôi đã đầy ứ, cả mốc meo, thối rữa/ (…)/ anh nhìn tôi buồn lắm! (Anh
tôi).
Câu chuyện về một người
đàn ông ra khỏi nhà: Lúc đi/ (…)/ chốt cửa gỗ/ kéo cửa sắt/ ông bấm năm
chiếc khóa/ rồi ném chìa vào trong nhà/(…)/ lật đống chăn nơi ông vẫn nằm/ thấy
mẩu giấy với nét chữ nguệch ngoạc:/ “Ai tìm thấy tôi ở đâu, gọi về số…/ Xin cảm
ơn và hậu tạ (Đúng vậy).
Câu chuyện về cái chết của
nhà thơ, dịch giả Diễm Châu: Buổi sáng, ngày 28 tháng 12, mưa rơi/ Mưa lạnh
thấu xương!/ Đất lạnh thấu xương!/ Lật trang sách anh còn để ngỏ/ tiếng trẻ
con khóc trong vòm cây/ (…)/ Gió lùa về/ làm khăn trắng cuốn quanh gốc sú/
trên đỉnh trời linh cữu nhấp nhô (Giấc mơ vô tận).
Câu chuyện về “Đêm lập
xuân”: Khêu ngọn đèn/ Từng bầy mũi tên bay qua mái nhà vun vút. Câu chuyện
về Lũ trẻ xóm tôi biết quá nhiều về người lớn nên sớm mắc những căn bệnh
tuổi già (Dạy trẻ con). Câu chuyện về một đêm nhiều điều kỳ quặc: Những
giấc ngủ đã ngấm rượu độc/ trí nhớ rối mù, rồi Có ai bên tai thều thào:
Hãy thức chờ xem rêu phủ bầu trời/ Mặt nước ăn những vì sao cuối cùng/ (…)/
Nhà nào bây giờ cũng thiết kế kiểu lô cốt/ trời tối không ai ra đường./ Sau
lúc 0 giờ, nhà bên/ Một trí thức tỉnh dậy cười hềnh hệch/ Thú nhận những câu
nói ban ngày là chuyện đùa/ Đùa dai thật!/ Ai đang rình nấp trên cây/ Chờ lá
rụng hóa thành tiền bạc (Còn cậu hãy đứng đằng kia).
Câu chuyện về “Hắn”: Hắn
cười, vung tay đấm qua lỗ thủng khoét sẵn trên tấm bìa, rồi Hắn liệng tấm
bìa vào thùng rác, xuống tấn, đấm liên hồi vào lỗ thủng ước lệ, lao đi tốc độ
chóng mặt. (Hắn).
Câu chuyện về “Hội chứng từ
một tin đồn…”: “… Có mãnh thú bỏ rừng…”.
Câu về một cái thùng rác: trong
thùng rác có bộ xương cá/ bị rỉa hết thịt trong tư thế đang bơi. Và, trong
thùng rác có cánh diều giấy/ chồng lên bó hoa, dăm bảy đôi giày/ Gió vẫn thổi
hồn nhiên qua ống sáo (Nhìn kỹ).
Câu chuyện về ông trưởng
thôn với chị thu tiền điện: đêm qua bị bắt quả tang/ đang ôm hôn ông trưởng
thôn trong quán thịt chó… Lão chủ quán thịt chó... bị người khác đến nắm
tình hình... / về đến ngõ vợ đã mắng té tát/ Bạc đầu còn ngu!/ Lão cay mũi/ ức
đến tận cổ/ nhưng nghĩ đi nghĩ lại/ thấy đúng quá/ lén lút uống dăm ba chén
rượu/ ra sân nhìn nắng lên (Biết thì sống).
Câu chuyện về con gián: Con
gián bò quanh tôi và nói/ vừa đầu thai được ba tháng tuổi/ kiếp trước từng là
người đàng hoàng/ Đàng hoàng sao chịu phận xẹp lép?/ Tôi không tin và đu lên
khung cửa/ Thế nhân chứng đâu? Vật chứng đâu?/ con gián giơ một chân lông lá/
Ừ, thì tạm coi đây là cánh tay… (Chuyện còn dài).
 Câu chuyện về ông già: Về
già ông ít nói/ Không buồn, không giận/ Suốt đêm ngồi buông câu bên vũng bùn/
để di dưỡng tinh thần/ (…)/ Có thể dưới bình minh đen/ chất ngất những
con cá đen/ Gió móc vào ông lưỡi câu có ngạnh (Giả thiết cho buổi sáng
hôm sau). Và câu chuyện về “Biến tấu con quạ”. Đây là bài thơ kết tinh quá
trình cách tân thơ Mai Văn Phấn. Bài thơ tụ hội đầy đủ những gì đã lắng đọng
trong một thời gian không hề ngắn của công cuộc tìm tòi cách thể hiện mới, kiến
tạo nên giọng điệu thơ Mai Văn Phấn trong dòng chảy của thơ hiện đại: Tử
khí kéo ngọn bấc tới đỉnh trời/ Con quạ rực sáng/ */ Khai sinh/ Sau tiếng quạ
kêu/ Ra đi không cưỡng lại/ Gói bọc được mở ra/ Sự băng hoại không thể cất giấu/
(…)/ Bổ nhào từ đỉnh cao/ Bằng đôi cánh sắc/ Lấy tâm điểm xác chết/ chém toác
bầu không/ Gió hấp tấp không kịp băng bó/ (…)/ */ Con quạ mơ/ Mọi cái chết đều
được sắp đặt/ Sau tiếng quạ kêu/ Ai đã tự nguyện nằm xuống (Biến tấu con quạ).
Ở tập thơ HÔM SAU, mỗi bài
thơ là một câu chuyện, như tôi đã tổng thuật có tính toát yếu ở phần trên. Có
người hỏi: Đấy là sắp đặt hay là thơ? Lại có người hỏi: Đấy là thơ hay là ngụ
ngôn?
Vấn đề không chỉ dừng lại ở
tính ngụ ngôn hay sắp đặt, đối với thơ hiện đại, việc nhà thơ kế thừa những
thể loại văn học có sẵn là không cần bàn cãi. Điều cốt yếu là ở chỗ, thơ hiện
đại đã đổi thay những gì. Cái ta thấy gần nhất, nhưng lại không kém bề quan yếu
đó là việc đảo lộn mọi quy ước phổ thông. Đây là bức tường thành thứ nhất
cần phải vượt qua khi tiếp cận thơ hiện đại. Thơ Mai Văn Phấn không nằm ngoài
từ trường đó.
Mỗi bài thơ của Mai Văn Phấn
là một câu chuyện, những câu chuyện đó không theo quy ước phổ thông, tức
không tuân theo thói quen sẵn có của tư duy. Hiện thực được giả định, được
đập vỡ, được cày xới, được chiếu rọi từ nhiều phía cùng một lúc. Và khi ấy mỗi
âm tiết hiện lên một sự thật. Sự thật hiển nhiên đảo lộn mọi quy ước phổ
thông. Và, ta cũng có thể nói rằng, giả định một hiện thực để tạo ra một hiện
thực mới mang tính chân thực cao hơn cái hiện thực mà ta từng thấy.
Chuyển qua tập thơ VÀ ĐỘT
NHIÊN GIÓ THỔI. Chúng ta vừa đi qua một chặng đường dài nơi Khi qua khe
cửa hẹp/ gió biển đang bắn vào từng mũi tên mát rượi. Giờ ta lại đang đứng
trước một hiện thực không chỉ được giả định, mà là một hiện thực hiện lên từ
tâm tưởng. Đó là điều chính yếu tôi muốn đề cập ở tập thơ này.
Hiện thực hiện lên từ đầu
dây điện thoại: Khoảng cách với đầu dây bên kia là ruộng đồng, làng mạc,
quang gánh. Là xe cộ, tháp dựng, rễ sâu. Giọng em không vượt qua mà làm cho
chúng bé lại, mở thông những cánh cửa sang nhau (Nghe em qua điện thoại). Chợt
thấy con đường/ Tự nghiêng trong đêm/ (…)/ Cả ngôi nhà lao đi chóng mặt/ Sửng
sốt, rã rời khi gặp bình minh/ Anh bấm số điện thoại tưởng tượng/ để em biết
mọi điều từ trong giấc mơ (Để nhận ra anh).
Hiện thực khi “Nhắm mắt”,
“Bưng chậu nước lên cao”, “ra phố”, “tắm đầu năm”, và khi “ra biển”.
 Mỗi cơ thể con người mở ra
nhiều con mắt lạ, khi những nọc độc bị phong kín vĩnh viễn không tìm thấy đường
ra. Nhắm mắt thấy em không rộn ràng như khi mở mắt. Nhưng sự im lặng của em
vang lên những âm thanh kỳ lạ (Nhắm mắt).
Từng bậc cầu thang/ từng bậc
khuôn mặt tôi/ và hơi thở hòa trong chậu nước/ (…)/ Lúc chậu nước lên cao/ những
hình ảnh của em vừa hiện/ Đem ghép lại chẳng có gì đồng điệu (Bưng chậu
nước lên cao).
Tôi mang giấc mơ ra phố/
Lúc ăn sáng thấy mình giống miếng mộc nhĩ/ sôi lên trong nồi nước dùng/ nồi
nước sâu tám mét/ Vào thăm bạn trong ngõ hẹp/ biển số nhà giống miếng mộc
nhĩ/ đang sôi trong nồi nước dùng/ Tiếng bạn vọng từ độ sâu tám mét (Chọn
cảnh).
Thanh tẩy mãi vẫn không thấy
sạch/ quay về tắm bằng ngọn đèn/ (…)/ Xối ánh sáng vào từng góc khuất/ góc
khuất như lò thúc mầm/ (…)/ Vừa xối mạnh vừa gọi tên em/ ánh sáng bồng bềnh bụng
mang dạ chửa/ thử gọi một ai xa lắc xa lơ (Tắm đầu năm).
Ra biển một mình/ nỗi nhớ
buộc vào chân tóc/ cơ thể em trước đại dương phần phật (Anh anh em em).
Hiện thực của tình yêu được
hiện lên như một nghi thức, sự gieo trồng, sự khai mở, và dâng hiến với giác
quan nhiều chiều,... thét lớn đến chết/ im lặng đến chết mà tái sinh thế
giới.
Yêu nhau. Là nghi thức
dâng tụng trời đất (…) Đất rùng mình. Sông chảy. Ngàn vạn đọt mầm từ thân thể
nở bung (Anh anh em em).
Lan nhanh, choáng ngợp đất
hoang vừa mở/ Em đổ từng trận lũ dại cuồng/ (…)/ Nụ hôn nín thinh, tỏa nhiệt,
khoan vào lòng đất (Bài hát mùa màng).
Anh thu mình bay vào vô tận/
ngọn tháp dâng cao giác quan nhiều chiều (Nơi trời rộng).
Anh mơ được em gieo trồng trên
ngực/ Bàn tay dịu dàng vun vào da thịt (Bài ca buổi sớm).
Thân thể em sáng lên trong
hương cỏ mặn mà/ Trong hoa cúc dại thắp dọc triền đê chi chít những cây nến
nhỏ./ (…)/ Tỏa hương thanh khiết em bảo: Mình vừa tái sinh dưới đám mây bay (Những
bông hoa mùa thu).
Bài thơ “Mưa trong đất” gồm
7 khúc. Bài ca ngân vang giai điệu của thiên nhiên, của tình yêu và của đất
đai mùa vụ. Bài thơ đã phủ lên cánh đồng thi ca của Mai Văn Phấn một làn hơi ẩm
trong trẻo mát lành. Một đời sống mới được hiện lên tinh khôi sau cơn mưa.
Những hạt mưa rơi xuống.
Em nhắc chúng ta từng là giọt nước. Trong lành em rơi xuống anh./ (…) Lúc mặc
áo chống nắng em giống cái kén di động trong phố. Xe cộ giăng giăng cùng những
sợi tơ người (…) cái kén di động đi xe máy, nhắn tin qua điện thoại di động:
“Em họp xong. Anh nhớ đội mũ và uống nhiều nước”./ (…) Em xuyên qua từng bức
tường nắng gắt. Qua những ngôi nhà như áo rộng thùng thình. (…). Thoảng nghe
xơ xác những dọc hành trong cơn mưa đầu hạ. Tiếng cá quẫy giật mình đêm vắng.
Và mùi rau thơm bịn rịn chân tường. (…) Bát canh nóng mở cửa phòng chật hẹp./
(…) Ẩn hiện không gian một chiếc bình lớn. Ai đang về giữa hạt sương trong.
Tiếng sấm sâu hút. Cánh hoa mong manh vươn tự do… (…) Miệng em hé lộ khu vườn
yên tĩnh (…) khu vườn bình thản trong mùa thu. Nhưng trên vai em mùa hạ vẫn ầm
ào đổ xuống (…)/ Ta rực rỡ trong vỏ bọc đêm tối (…)/ Ta xoải mình trở thành
người khác, làm hạt giống giã từ sân kho, bồ hóng gác bếp, giã từ thúng mủng,
chum vò... lăn xuống đất đai (Mưa trong đất).
VÀ ĐỘT NHIÊN GIÓ THỔI của
Mai Văn Phấn là tập thơ tình. Trong tập nói nhiều về tình yêu, với nhân
vật “em”. Ở đây ngoài nhân vật em – trữ tình, còn có nhân vật em – người vợ,
với nghĩa vợ – chồng, “vợ tôi” (MVP). Trong thơ trữ tình của Việt Nam và của
thế giới, nhân vật “vợ”, với nghĩa “vợ tôi” xuất hiện không nhiều, đặc biệt
là trong thơ hiện đại, nhất là đối với thơ của các nhà thơ cách tân, ở Việt
Nam cũng như ở nước ngoài. Đây là một điểm rất khác biệt trong sự cách tân của
nhà thơ Mai Văn Phấn được thể hiện trong tập thơ tình này.
 Vợ tôi bảo muốn
chữa bệnh đau đầu/ phải hồn nhiên như cỏ/ (…)/ Vợ lại bảo dù
trí tuệ uyên bác/ nhưng chân tay ngại cử động/ cũng chẳng nghĩa lý gì/ (…)/
Tôi vắt sợi dây qua xà nhà/ buộc một đầu vào chỏm tóc/ cả lúc chăm chú đọc
sách/ tay vẫn giật như culi kéo quạt/ Vợ chồng thay nhau ngủ/ quyết
không làm người thừa/ vừa tư duy vừa cầm dây giật (Sống hồn nhiên).
Tôi ngủ trên giường/ con
chó dưới sàn/ cách tôi ba mét bảy mươi lăm xăng-ti/ Sau này vợ tôi đo
và bảo thế (Nếu).
Bảo tôi sợ hắn, không phải.
Muốn thu nạp hắn, không. Hay lãnh đạm, trốn tránh, nể trọng… Cũng không, thế mà
hắn đan lẫn vào tôi từng hơi thở.Vợ tôi giải thích: Trong âm có dương,
trong dương có âm./ Hết tranh luận (Đến trong ý nghĩ).
Về đến ngõ vợ đã
mắng té tát/ Bạc đầu còn ngu/ (…)/ Lén lút uống dăm ba chén rượu/
ra sân nhìn nắng lên (Biết thì sống).
Thoáng khuôn mặt vợ
con trong khoảng lặng những quảng cáo thương hiệu (Đến trong ý
nghĩ).
Điểm tôi vừa muốn nhấn mạnh
và lưu ý về thơ tình của Mai Văn Phấn, không chỉ là câu chuyện người
vợ với nhân vật “vợ tôi” - Đây cũng là điểm mới mẻ và khác biệt trong công cuộc
cách tân của nhà thơ Mai Văn Phấn trong hai tập thơ mới xuất bản. Đây là một
nét đặc trưng của tính truyện trong thơ cách tân của Mai Văn Phấn. Cái gọi là
tính truyện của bài thơ là phương tiện để nhà thơ tiếp cận hiện thực, với cái
nghĩa là cái hiện thực được giả định. Cái hiện thực đã phá vỡ, và được kiến
thiết lại thích nghi với một đời sống mới. Chất văn xuôi trong thơ Mai Văn Phấn
không hẳn nằm ở cú pháp, mà được đặt ở sự phóng to các chi tiết của hình ảnh,
cùng với nội dung khác biệt bài thơ được khoác lên cái áo của tự sự mang tính
phóng dụ.
Hiện thực được giả định là
quyết định lựa chọn trong sự cách tân thơ hiện đại của Mai Văn Phấn. Sự giả định
được thực hiện trong cách thức xếp đặt và phương pháp giải thích của bài thơ.
Trong nó thu nạp và phát huy các yếu tính tự trào, tự giễu trong lối giễu nhại
và phóng dụ. Cuộc sống luôn được kiến tạo bởi cái nghịch lý, cái không trật tự
của hiện thực. Tự bản chất của sáng tạo thi ca, nó phá vỡ các khuôn khổ định
sẵn và tập hợp các thái cực lại trong cùng một ý tưởng thơ nhằm làm phát lộ
những bí ẩn trong vô thức và ở cuộc đời, với ham muốn không ngừng chiêm ngưỡng
và vươn đến cái chưa biết, và cái vô tận.
Sự vật vốn tĩnh, con người
vốn động. Trong thế giới thi ca Mai Văn Phấn cho thấy sự vật biến động không
ngừng, còn con người thì tĩnh. Từ kết cấu của mỗi bài thơ, cho tới nhịp điệu
thơ Mai Văn Phấn, luôn hòa vào dòng chảy của những nghịch lý với tốc độ chóng
mặt, tốc độ của “những mũi tên vun vút”. Nếu ai đó có vấn đề về khí và nhịp
tim, khi đọc các chương 24, 25, 26 trong bài thơ dài “Những bông hoa mùa thu”
của Mai Văn Phấn, rất nên cẩn trọng, nếu không muốn phải thở hỗ trợ bằng bình
ô-xy. Bởi ba chương thơ trên, mỗi chương chỉ là một câu quãng 170 từ, không
có ngắt câu bằng dấu chấm, phảy, mà phải đọc một mạch, một hơi.
Thơ hiện đại mang trong
mình cường độ và tốc độ của xã hội hiện đại, đối với những ai có sức khỏe
không tốt, cần có lời cảnh báo trước. Đây cũng là một đặc trưng, rất nên tham
khảo khi tiếp cận và thích nghi với thơ hiện đại. Đọc thơ hiện đại, đôi khi cần
phải luyện tập, bởi nó liên quan trực tiếp tới thói quen của tư duy và thể lực
của cơ thể. Hai tập thơ mới của nhà thơ Mai Văn Phấn, giúp tôi quả quyết đưa
ra ý kiến này, mà tôi đã định bỏ qua.
|
Dương
Kiều Minh
|
Theo
http://www.vanchuongviet.org/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét