Dân ca dân nhạc Việt Nam - Dân ca Ê Đê

Dân ca dân nhạc Việt Nam - Dân ca Ê Đê 

Dân tộc Ê Đê có tên tự gọi: Anăk Ê Ðê. Các tên gọi khác: Ra Ðê (hay Rhađê), Ê Đê Êgar, Ðê. Các nhóm địa Phương: Kpă, Adham, Krung, Mđhur, Ktul, Dliê, Hruê, Bih, Blô, Kah, Kdrao, Dong Kay, Dong Mak, Ening, Arul, Hwing, Ktlê, Êpan.Tiếng nói thuộc nhóm ngôn ngữ Malayô-Pôlinêxia (ngữ hệ Nam Ðảo). Ngôn ngữ Ê Đê được ký âm bằng chữ Latinh.

Theo Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009, người Ê Đê ở Việt Nam có dân số 331.194 người, cư trú tại 59 trên tổng số 63 tỉnh, thành phố. Người Ê Đê cư trú tập trung tại tỉnh: Đắc Lắc (298.534 người, chiếm 17,2% dân số toàn tỉnh và 90,1% tổng số người Ê Đê tại Việt Nam), Phú Yên (20.905 người), Đắc Nông (5.271 người), Khánh Hòa (3.396 người).

Người Ê Đê làm rẫy là chính, riêng nhóm Bíh làm ruộng nước theo lối cổ sơ, dùng trâu dẫm đất thay việc cày, cuốc đất. Ngoài trồng trọt còn chăn nuôi, săn bắn, hái lượm, đánh cá, đan lát, dệt vải. Trên nương rẫy, ngoài cây chính là lúa còn có ngô, khoai, bầu, thuốc lá, bí, hành, ớt, bông.

Đặc điểm làm rẫy của người Ê Đê là chế độ luân khoảnh, tức là bên cạnh những khu đất đang canh tác còn có những khu đất để hoang để phục hồi sự màu mỡ. Ngày nay người Êđê gắn mình với sản xuất nông sản cây công nghiệp: cà phê, cao su, hồ tiêu, ca cao,.. Ngoài nghề trồng trọt người Ê Đê chăn nuôi trâu, bò, voi, và còn tự làm ra được đồ đan lát, bát đồng, đồ gỗ, đồ trang sức, đồ gốm.

Thí sinh Hoa hậu dân tộc Ê đê với trang phục 

thổ cẩm truyền thống và gùi đeo trên lưng.

Trong gia đình người Ê Đê, chủ nhà là phụ nữ, theo chế độ mẫu hệ, con cái mang họ mẹ, con trai không được hưởng thừa kế. Đàn ông cư trú trong nhà vợ. Nếu vợ chết và bên nhà vợ không còn ai thay thế theo tục nối dây thì người chồng phải về với chị em gái mình. Khi chết, được đưa về chôn cất bên người thân của gia đình mẹ đẻ.Chỉ con gái được thừa kế tài sản, người con gái út được thừa kế nhà tự để thờ cúng ông bà và phải nuôi dưỡng cha mẹ già.

Nhà người Ê Đê thuộc loại hình nhà dài sàn thấp, thường dài từ 15 đến hơn 100m tùy theo gia đình nhiều người hay ít người. Nhà Ê Đê có những đặc trưng riêng không giống nhà của các cư dân khác ở Tây Nguyên. Là nhà của gia đình lớn theo chế độ mẫu hệ. Bộ khung kết cấu đơn giản. Cái được coi là đặt trưng của nhà Ê Đê là: hình thức của cầu thang, cột sàn và cách bố trí trên mặt bằng sinh hoạt. Đặc biệt là ở hai phần. Nửa đằng cửa chính gọi là Gah là nơi tiếp khách, sinh hoạt chung của cả nhà dài, bếp chủ, ghế khách, ghế chủ, ghế dài (Kpan – tới 20 m), chiếng ché,… nửa còn lại gọi là Ôk là bếp đặt chỗ nấu ăn chung và là chỗ ở của các đôi vợ chồng, chia đôi theo chiều dọc, phần về bên trái được coi là “trên” chia thành nhiều gian nhỏ. Phần về bên phải là hành lang để đi lại, về phía cuối là nơi đặt bếp.

Mỗi đầu nhà có một sân sàn. Sân sàn ở phía cửa chính được gọi là sân khách. Muốn vào nhà phải qua sân sàn. Nhà càng khá giả thì sân khách càng rộng, khang trang.

Trang phục của người Ê Đê có đầy đủ các thành phần, chủng loại và phong cách thẩm mỹ khá tiêu biểu cho các dân tộc khu vực Tây Nguyên. Y phục cổ truyền của người Êđê là màu đen, có điểm những hoa văn sặc sỡ. Đàn bà mặc áo, quấn váy (Ieng). Đàn ông đóng khố (Kpin), mặc áo, để tóc ngắn quấn khăn màu đen nhiều vòng trên đầu. Y phục truyền thống gồm áo và khố. Phụ nữ Ê Đê để tóc dài buộc ra sau gáy. Họ mang áo váy trong trang phục thường nhật.

Yang Prong hay Yang Êa H’leo trong bia kí Champa là Ya Hliêv, là tháp Chăm duy nhất ở Tây Nguyên. Ngôi tháp được xây dựng dưới Triều Đại Jaya Simhavarman III tức Chế Mân (R’čăm Mâl hay Êčăm mâl), ngôi tháp được xây dựng để dâng cúng Thần Vĩ Đại của người Orang Đê cổ, trong thời kỳ kháng chiến chống Mông- Nguyên cuối thế kỷ XIII.

Xưa họ để tóc theo kiểu búi tó và đội nón duôn bai. Họ mang đồ trang sức bằng bạc, đồng, hạt cườm. Vòng tay thường đeo thành bộ kép nghe tiếng va chạm của chúng vào nhau họ có thể nhận ra người quen, thân. Trước kia, tục cà răng qui định mọi người đều cắt cụt 6 chiếc răng cửa hàm trên, nhưng lớp trẻ ngày nay không cà răng nữa.

Người Ê Đê có kho tàng văn học truyền miệng khá phong phú: thần thoại, cổ tích, ca dao, tục ngữ, đặc biệt là các trường ca, sử thi Khan. Nổi tiếng với Khan Đam San, Khan Đam Kteh M’lan…

Sử Thi Ê Đê còn có các bài:

– Dăm San
– Khing Ju
– Mdrong Dăm
– Ama H’Wứ
– Anh em Dăm Trao, Dăm Rao
– Anh em Klu, Kla
– Chàng Dăm Tiông
– Hbia Mlin
– Sum Blum
– Xing Nhã

Người Ê Đê yêu ca hát, thích tấu nhạc và thường rất có năng khiếu về lĩnh vực này. Nhạc cụ của họ gồm có: Cồng chiêng, Trống, Sáo, Đàn, Khèn, Gôc, Kni, Đinh Năm, Đinh Tuốc là các loại nhạc cụ phổ biến của người Ê Đê và được nhiều người yêu thích.

CÙNG MÚA VUI (Dân ca Ê Đê)

Cùng múa vui đêm nay tưng bừng
Cùng múa vui liên hoan tưng bừng
Bước đều chân, tay đưa theo nhịp nhàng
Tiếng chiêng trống đánh vang buông làng
Ca toong loong tung, ca toong loong tung.

Dưới đây mình có các bài:

– Dân tộc Ê Đê
– Đôi điều về Cồng Chiêng Ê Đê
– Các nhạc cụ của người Ê Đê
– Các nghi lễ, lễ hội vòng đời người
– Nhà dài truyền thống của người Êđê, Đắk Lắk
– Trang phục dân tộc Nam Êđê
– Trang phục Nữ dân tộc Êđê

Cùng với 20 clips tổng thể văn hóa truyền thống dân tộc Ê Đê để các bạn tiện việc tham khảo và thưởng thức. Đặc biệt mình giới thiệu đến các bạn những bài ca của NSND Y Moan nổi tiếng của tộc Ê Đê.

Mời các bạn.

Túy Phượng

(Theo Wikipedia)

Đôi du ca cuối cùng của người Ê Đê 

 Già H’Junh & Già Y Gông

Y Moan – Giấc mơ Cha pi

ĐÔI CHÂN TRẦN – Y MOAN

Đi tìm lời ru mặt trời – Y Moan

Tổng hợp những bài hát hay của Y Moan

Bhu ru taktar Ede Buon ama Thuot:

Klei khan H’Bia Ju Ede Buon ama thuot 

(Hát Sử thi H’Bia Ju)

Klei Khan Y kdam Yi (Hát Sử thi Y kdam Yi)

Ede buon ama thuot/Ding buot

Klei mtă mtăn

Dân ca Ê Đê

Không gian văn hóa người Ê Đê

Sử thi Ê Đê

Những nữ nghệ nhân kể Khan

Hát kể Sử Thi Ê Đê

Lễ cúng thần nước của người Ê Đê

Lễ hội mừng mùa của người Ê Đê

Phóng sự Văn hóa các dân tộc Ê Đê

Nhà dài của người Ê Đê

Theo http://dotchuoinon.com/