Văn Cao - Người trở lại "Mùa xuân đầu tiên"
Ôi giờ phút yêu quê hương làm sao trong xuân vui đầu tiên.
Ôi giờ phút trong tay anh đầu tiên một cuộc đời êm ấm.
Từ đây người biết quê người
Từ đây người biết thương người
Từ đây người biết yêu người.
Xin gửi tới bạn đọc bài viết về người nhạc sĩ tài hoa này qua bài viết của nhạc sĩ: Nguyễn Thụy Kha đăng trên Văn Nghệ Quân Đội số 620-621
"Mùa xuân đầu tiên" của Văn Cao
Trong suốt đời mình từ ấu thơ, dường như Văn Cao chẳng có mùa xuân nào cảm thấy
được trọn vẹn như mùa xuân thống nhất năm 1976.
Từ khi bắt đầu tơ vương cùng nghệ thuật, cảm hứng chính trong sáng tác của Văn Cao thường là mùa thu hay mùa đông. Có lẽ vì ông sinh vào dịp cuối thu và chớm đông (15.11.1923) mà mùa xuân trong sáng tác của Văn Cao chỉ chợt loé lên trong “Bến Xuân” được vài năm thì lại phải chìm khuất đi thành “Đàn chim Việt” . Khi ông bắt đầu reo lên “Mùa xuân tới nước băng qua ngàn, nước in đôi bờ xanh bóng tre” ở “Sông Lô” và muốn bay cáo với “Serenatde mùa xuân” năm 1948: “Lắng nghe mùa xuân- Tiếng chim nào vui - Bao mùa xuân đã qua - Nay mùa xuân tới đây ” thì khói lửa chiến tranh khốc liệt lại bắt ông phải rắn lại “Mười năm qua tôi đã mất một mùa xuân- Tuổi thanh xuân nơi tôi không bao giờ được nở“ (Mùa xuân không nở -1957) Và ông đã tự sự đầy day dứt: “Trong cả mùa xuân đời tôi - Trong cả cuộc chiến tranh giữ nước- Tôi đã mất sắc da tuổi trẻ…”. Nhưng chính vì “mùa xuân không kịp nở” ấy đã cứ chứa chất mãi trong Văn Cao những hy vọng , khát khao: “Mãi trong tôi - những tháng ngày khát khao hy vọng” (Trong mùa xuânđời tôi – 1959) . Có lúc suốt những năm dài chịu đựng Văn Cao đã nghĩ mùa xuân đời ông chỉ còn lại trong tình yêu : “Em ở đây với anh - cho bớt lạnh sáng mùa xuân náo nức- Thịt da em cho anh sưởi - Chúng ta đi vào bí mật của mùa xuân…”. Nhưng tác động mạnh mẽ của mùa xuân thống nhất năm 1976 đã khiến Văn Cao bừng thức sau bao nhiêu năm ngưng sống. Ông cảm thấy trẻ lại, cảm thấy những ngày đầu năm 1976 cũng rạo rực chẳng khác gì năm 1946. Lần đầu tiên sau 30 năm, cả hai miền cùng ăn chung một cái tết thống nhất . Niềm hân hoan chợt dấy lên trong lòng Văn Cao. Và Văn Cao khẽ khàng ngồi vào đàn. Một nét gì đó có nhịp điệu của “Làng tôi” khi xưa bởi vì xuân này, bao người lính sẽ trở về bên mẹ hiền , nhưng giai điệu dù có cùng tuyến đi lên thì cũng có gì dịu dàng hơn, thanh thản hơn. Và những câu đầu tiên của “Mùa xuân đầu tiên”:
Rồi dặt dìu mùa xuân theo én về
Mùa bình thường mùa vui nay đã về
Mùa xuân mơ ước ấy đang đến đầu tiên
Với khói bay trên sông , gà đang gáy trưa
Bên sông một trưa nắng vui cho bao tâm hồn
Văn Cao thấy cần phải nhắc lại giai điệu này nhưng ca từ phải vượt qua phần kể tả của sự trình bày. Và lời ca lại tiếp nối
Rồi dặt dìu mùa xuân theo én về
Người mẹ nhìn đàn con nay đã về
Mùa xuân mơ ước ấy đang đến đầu tiên
Nước mắt trên vai anh giọt rơi ấm đôi
Vai anh niềm vui phút giây như đang long lanh
Không khí khải huyền dâng lên bất tận. Nỗi cảm thán vừa như thắt lại nghẹn ngào, vừa như bật ra nức nở
Ôi giờ phút yêu quê hương làm sao trong xuân vui đầu tiên
Ôi giờ phút trong tay anh đầu tiên một cuộc đời êm ấm
Từ đây người biết quê người
Từ đây người biết thương người
Từ đây người biết yêu người …
Bản Vallse cho ngày toàn thắng của Văn Cao thật sâu lắng, không ồn ào. Bởi vậy, cũng không lạ gì khi nó bị chìm nghỉm giữa những tiếng reo hò sung sướng lúc đó. Riêng “cặp mắt xanh” của nhà xuất bản Âm Nhạc Mouscou thì không nhầm. “Mùa xuân đầu tiên“ đã được dịch ngay sang tiếng Nga là “Perờvaia Vécxơna“ và ấn hành ngay vào mùa xuân năm 1977. Song dù cho có được in mãi tận bên Liên Xô, dù cho đó là tác phẩm của Văn Cao, thì thói quen nghĩ về Văn Cao lúc đó cũng chẳng thể nào làm cho “Mùa xuân đầu tiên” vang lên được. Nó được Văn Cao cất cẩn thận trong chiếc tủ cũ và chấp nhận thời gian dần dà phủ bụi.
Sau đại hội nhạc sĩ Việt Nam lần thứ ba, mùa thu năm 1983, sinh nhật 60 tuổi của Văn Cao được tổ chức tại căn gác nhà 51 Trần Hưng Đạo – Hà Nội . Lần đầu tiên, những “Thiên Thai”, “Trương Chi”, “Suối mơ” … mới được hát trở lại sau quá nhiều lãng quên. Văn Cao cũng được bầu lại là uỷ viên trong Ban Chấp hành Hội. Đấy là thời điểm quan trọng cho việc phục sinh một Văn Cao sừng sững. Cuối năm đó, tôi đưa Văn Cao về Hải Phòng. Và một hành khúc cho công nhân toa xe nhưng ở tần khái quát cao đã ra đời: “Đàn Hải âu đang bay về bến - Những toa tàu ra - Những toa tàu đi khắp miền xa …”. Mùa thu năm 1984 tôi đưa Văn Cao trở lại trung du sau ngót 40 năm xa “Tình ca trung du” - tác phẩm âm nhạc cuối cùng của Văn Cao ra đời vừa rất Văn Cao, vừa rất trẻ: “Một cánh tay sông Hồng - Một cánh tay sông Lô – Hai cánh tay như ôm trung du”. Qua nhiều tâm sự chia sẻ, Văn Cao mới e dè đưa cho tôi xem “Mùa xuân đầu tiên” với bản dịch tiếng Nga vào mua xuân năm 1985 . Đọc giai điệu, tôi gai người. “Văn Cao lúc nào cũng thật Văn Cao. Hay thế này mà chẳng ai hay?”. Giữa lúc ấy, Văn Cao cùng Nguyễn Trọng Tạo và tôi được tỉnh Nghĩa Bình mời vào nhân 10 năm giải phóng tỉnh, khi đó, in một tờ bướm theo kiểu Se-len là không đùa. Để có một cái gì đó như kiểu danh thiếp khi vào tiếp xúc với cán bộ và nhân dân tỉnh Nghĩa Bình, tôi “liều mạng” cho in ba người mỗi người một tờ nhạc bướm tác phẩm của mình. Văn Cao thì in “Mùa xuân đầu tiên”. Làm như thế, tôi những mong “Mùa xuân đầu tiên” và lúc nào đó, sẽ được hát lên. Mãi tới mùa xuân năm 1988, những “Đêm nhạc Văn Cao” mới thực sự được hát trở lại, thực sự làm thức tỉnh công chúng Việt Nam. nhưng “Mùa xuân đầu tiên“ vẫn chưa được hát trong các đêm nhạc đó.
Không hát bởi vì mọi người vẫn mê mải “hoài cổ” phần lãng mạn tiền chiến của
Văn Cao chưa để mắt tới “Mùa xuân đầu tiên”. Nhà xuất bản Trẻ là nhà xuất bản
đầu tiên ở Việt Nam ấn hành “Mùa xuân đầu tiên”, trong tuyển tập nhạc “Thiên
thai” của Văn Cao mùa xuân năm 1988 - mùa xuân phục sinh cho Văn Cao ở tuổi 65. Mùa xuân ấy, Văn Cao đã viết lại một bài thơ về mùa xuân: “Mùa xuân thả
trên bàn tay em – Có lẽ cuộc đời chúng ta còn đi- dài như mùa xuân đã đến- ta đợi
nhau – như chờ mùa xuân …”
Song cái số của “Mùa xuân đầu tiên” quả là “cao số”. Biết bao “Đêm nhạc Văn Cao” tổ chức mà “Mùa xuân đầu tiên” vẫn cứ nằm im trên khuông nhạc. Mãi tới mùa xuân năm 1991, lần đầu tiên Tố Hữu đến chúc tết Văn Cao sau bao nhiêu năm không gặp nhau, hình như xui khiến nó mới tự nhiên giải toả cho “Mùa xuân đầu tiên”. Năm ấy, do được ban Việt kiều Trung ương đặt làm phim về Văn Cao, tôi quyết định thu thanh “Mùa xuân đầu tiên” và “Tình ca trung du”. Ca sĩ Quốc Đông trở thành ca sĩ đầu tiên hát “Mùa xuân đầu tiên” và “Tình ca trung du” qua phần đệm khá điệu nghệ của nhạc sĩ Hoàng Lương.
Mãi tới mùa thu năm 1993, trong đêm nhạc “Văn Cao - một đồng hành tuổi trẻ” nhân kỷ niệm Văn Cao 70 tuổi, “Mùa xuân đầu tiên” mới được nữ ca sĩ trẻ Minh Hoa thể hiện. Rồi trong VCD ca nhạc “Văn Cao - giấc mơ một đời người”, “Mùa xuân đầu tiên” mới được vang lên qua trình diễn của Thanh Thuý xinh đẹp.
Mùa xuân đầu tiên - Thanh Thuý
Tình ca trung du - Thùy Dung
Song dường như phải chờ đến khi Văn Cao tạ thế (10.7.1995) “Mùa xuân đầu tiên
mới thực sự loang sâu” vào đời sống âm nhạc hôm nay. Đó là nỗi truân chuyên của
từng tác phẩm. Phải nói rằng trong những sáng tác âm nhạc của văn cao thì “Mùa
xuân đầu tiên” được biết đến chậm nhất phải sau 20 năm (1976 – 1996), phải tới
mùa xuân đầu tiên, Văn Cao mãi mãi vắng trên cõi đời thì bài hát “Mùa xuân đầu
tiên” của ông mới thực sự có đời sống
Tôi không bao giờ quên gương mặt của Văn Cao và Thanh Thảo khi nghe băng Cát-xét giọng hát Quốc Đông thể hiện rất nồng nàn “Mùa xuân đầu tiên” và “Tình ca trung du” hồi cuối năm 1991. Thanh Thảo yêu cầu tôi in cho một băng mang về Quoảng Ngãi “nghe cho sướng”. và sau đó, Thanh Thảo đã viết “Đi trong Mùa xuân đầu tiên của Văn Cao“, trong đó có đoạn: “Cả một dòng sông vui, nhưng không trào cuộn ồn ào, mà như lắng lại, nghe kỹ thấy những lượn sóng đang run run, những lượn sóng như nhắn gửi cái gì, báo trước điều gì. Chợt sáng, chợt nhoè, ấn tượng ấy chập chờn trong tôi, ám vào tôi day dứt. Cuộc đời này rồi sẽ ra sao, chúng ta rồi sẽ đi về đâu. Liệu cái thời khắc trẻ thơ kỳ diệu ấy có đủ sức nâng đỡ ta trong những ngày nặng nề của cuộc đời“. Tôi không biết, và tôi cũng không rõ Văn Cao có biết không ?...
Trong cuốn “Văn Cao người đi dọc biển”, “Mùa xuân đầu tiên” là một chương trong 21 chương sách với cái tên “Trở lại mùa xuân đầu tiên”, tôi nhớ đó là chương 17.
Từ khi bắt đầu tơ vương cùng nghệ thuật, cảm hứng chính trong sáng tác của Văn Cao thường là mùa thu hay mùa đông. Có lẽ vì ông sinh vào dịp cuối thu và chớm đông (15.11.1923) mà mùa xuân trong sáng tác của Văn Cao chỉ chợt loé lên trong “Bến Xuân” được vài năm thì lại phải chìm khuất đi thành “Đàn chim Việt” . Khi ông bắt đầu reo lên “Mùa xuân tới nước băng qua ngàn, nước in đôi bờ xanh bóng tre” ở “Sông Lô” và muốn bay cáo với “Serenatde mùa xuân” năm 1948: “Lắng nghe mùa xuân- Tiếng chim nào vui - Bao mùa xuân đã qua - Nay mùa xuân tới đây ” thì khói lửa chiến tranh khốc liệt lại bắt ông phải rắn lại “Mười năm qua tôi đã mất một mùa xuân- Tuổi thanh xuân nơi tôi không bao giờ được nở“ (Mùa xuân không nở -1957) Và ông đã tự sự đầy day dứt: “Trong cả mùa xuân đời tôi - Trong cả cuộc chiến tranh giữ nước- Tôi đã mất sắc da tuổi trẻ…”. Nhưng chính vì “mùa xuân không kịp nở” ấy đã cứ chứa chất mãi trong Văn Cao những hy vọng , khát khao: “Mãi trong tôi - những tháng ngày khát khao hy vọng” (Trong mùa xuânđời tôi – 1959) . Có lúc suốt những năm dài chịu đựng Văn Cao đã nghĩ mùa xuân đời ông chỉ còn lại trong tình yêu : “Em ở đây với anh - cho bớt lạnh sáng mùa xuân náo nức- Thịt da em cho anh sưởi - Chúng ta đi vào bí mật của mùa xuân…”. Nhưng tác động mạnh mẽ của mùa xuân thống nhất năm 1976 đã khiến Văn Cao bừng thức sau bao nhiêu năm ngưng sống. Ông cảm thấy trẻ lại, cảm thấy những ngày đầu năm 1976 cũng rạo rực chẳng khác gì năm 1946. Lần đầu tiên sau 30 năm, cả hai miền cùng ăn chung một cái tết thống nhất . Niềm hân hoan chợt dấy lên trong lòng Văn Cao. Và Văn Cao khẽ khàng ngồi vào đàn. Một nét gì đó có nhịp điệu của “Làng tôi” khi xưa bởi vì xuân này, bao người lính sẽ trở về bên mẹ hiền , nhưng giai điệu dù có cùng tuyến đi lên thì cũng có gì dịu dàng hơn, thanh thản hơn. Và những câu đầu tiên của “Mùa xuân đầu tiên”:
Mùa bình thường mùa vui nay đã về
Mùa xuân mơ ước ấy đang đến đầu tiên
Với khói bay trên sông , gà đang gáy trưa
Bên sông một trưa nắng vui cho bao tâm hồn
Văn Cao thấy cần phải nhắc lại giai điệu này nhưng ca từ phải vượt qua phần kể tả của sự trình bày. Và lời ca lại tiếp nối
Rồi dặt dìu mùa xuân theo én về
Người mẹ nhìn đàn con nay đã về
Mùa xuân mơ ước ấy đang đến đầu tiên
Nước mắt trên vai anh giọt rơi ấm đôi
Vai anh niềm vui phút giây như đang long lanh
Không khí khải huyền dâng lên bất tận. Nỗi cảm thán vừa như thắt lại nghẹn ngào, vừa như bật ra nức nở
Ôi giờ phút yêu quê hương làm sao trong xuân vui đầu tiên
Ôi giờ phút trong tay anh đầu tiên một cuộc đời êm ấm
Từ đây người biết quê người
Từ đây người biết thương người
Từ đây người biết yêu người …
Bản Vallse cho ngày toàn thắng của Văn Cao thật sâu lắng, không ồn ào. Bởi vậy, cũng không lạ gì khi nó bị chìm nghỉm giữa những tiếng reo hò sung sướng lúc đó. Riêng “cặp mắt xanh” của nhà xuất bản Âm Nhạc Mouscou thì không nhầm. “Mùa xuân đầu tiên“ đã được dịch ngay sang tiếng Nga là “Perờvaia Vécxơna“ và ấn hành ngay vào mùa xuân năm 1977. Song dù cho có được in mãi tận bên Liên Xô, dù cho đó là tác phẩm của Văn Cao, thì thói quen nghĩ về Văn Cao lúc đó cũng chẳng thể nào làm cho “Mùa xuân đầu tiên” vang lên được. Nó được Văn Cao cất cẩn thận trong chiếc tủ cũ và chấp nhận thời gian dần dà phủ bụi.
Sau đại hội nhạc sĩ Việt Nam lần thứ ba, mùa thu năm 1983, sinh nhật 60 tuổi của Văn Cao được tổ chức tại căn gác nhà 51 Trần Hưng Đạo – Hà Nội . Lần đầu tiên, những “Thiên Thai”, “Trương Chi”, “Suối mơ” … mới được hát trở lại sau quá nhiều lãng quên. Văn Cao cũng được bầu lại là uỷ viên trong Ban Chấp hành Hội. Đấy là thời điểm quan trọng cho việc phục sinh một Văn Cao sừng sững. Cuối năm đó, tôi đưa Văn Cao về Hải Phòng. Và một hành khúc cho công nhân toa xe nhưng ở tần khái quát cao đã ra đời: “Đàn Hải âu đang bay về bến - Những toa tàu ra - Những toa tàu đi khắp miền xa …”. Mùa thu năm 1984 tôi đưa Văn Cao trở lại trung du sau ngót 40 năm xa “Tình ca trung du” - tác phẩm âm nhạc cuối cùng của Văn Cao ra đời vừa rất Văn Cao, vừa rất trẻ: “Một cánh tay sông Hồng - Một cánh tay sông Lô – Hai cánh tay như ôm trung du”. Qua nhiều tâm sự chia sẻ, Văn Cao mới e dè đưa cho tôi xem “Mùa xuân đầu tiên” với bản dịch tiếng Nga vào mua xuân năm 1985 . Đọc giai điệu, tôi gai người. “Văn Cao lúc nào cũng thật Văn Cao. Hay thế này mà chẳng ai hay?”. Giữa lúc ấy, Văn Cao cùng Nguyễn Trọng Tạo và tôi được tỉnh Nghĩa Bình mời vào nhân 10 năm giải phóng tỉnh, khi đó, in một tờ bướm theo kiểu Se-len là không đùa. Để có một cái gì đó như kiểu danh thiếp khi vào tiếp xúc với cán bộ và nhân dân tỉnh Nghĩa Bình, tôi “liều mạng” cho in ba người mỗi người một tờ nhạc bướm tác phẩm của mình. Văn Cao thì in “Mùa xuân đầu tiên”. Làm như thế, tôi những mong “Mùa xuân đầu tiên” và lúc nào đó, sẽ được hát lên. Mãi tới mùa xuân năm 1988, những “Đêm nhạc Văn Cao” mới thực sự được hát trở lại, thực sự làm thức tỉnh công chúng Việt Nam. nhưng “Mùa xuân đầu tiên“ vẫn chưa được hát trong các đêm nhạc đó.
Song cái số của “Mùa xuân đầu tiên” quả là “cao số”. Biết bao “Đêm nhạc Văn Cao” tổ chức mà “Mùa xuân đầu tiên” vẫn cứ nằm im trên khuông nhạc. Mãi tới mùa xuân năm 1991, lần đầu tiên Tố Hữu đến chúc tết Văn Cao sau bao nhiêu năm không gặp nhau, hình như xui khiến nó mới tự nhiên giải toả cho “Mùa xuân đầu tiên”. Năm ấy, do được ban Việt kiều Trung ương đặt làm phim về Văn Cao, tôi quyết định thu thanh “Mùa xuân đầu tiên” và “Tình ca trung du”. Ca sĩ Quốc Đông trở thành ca sĩ đầu tiên hát “Mùa xuân đầu tiên” và “Tình ca trung du” qua phần đệm khá điệu nghệ của nhạc sĩ Hoàng Lương.
Mãi tới mùa thu năm 1993, trong đêm nhạc “Văn Cao - một đồng hành tuổi trẻ” nhân kỷ niệm Văn Cao 70 tuổi, “Mùa xuân đầu tiên” mới được nữ ca sĩ trẻ Minh Hoa thể hiện. Rồi trong VCD ca nhạc “Văn Cao - giấc mơ một đời người”, “Mùa xuân đầu tiên” mới được vang lên qua trình diễn của Thanh Thuý xinh đẹp.
Tôi không bao giờ quên gương mặt của Văn Cao và Thanh Thảo khi nghe băng Cát-xét giọng hát Quốc Đông thể hiện rất nồng nàn “Mùa xuân đầu tiên” và “Tình ca trung du” hồi cuối năm 1991. Thanh Thảo yêu cầu tôi in cho một băng mang về Quoảng Ngãi “nghe cho sướng”. và sau đó, Thanh Thảo đã viết “Đi trong Mùa xuân đầu tiên của Văn Cao“, trong đó có đoạn: “Cả một dòng sông vui, nhưng không trào cuộn ồn ào, mà như lắng lại, nghe kỹ thấy những lượn sóng đang run run, những lượn sóng như nhắn gửi cái gì, báo trước điều gì. Chợt sáng, chợt nhoè, ấn tượng ấy chập chờn trong tôi, ám vào tôi day dứt. Cuộc đời này rồi sẽ ra sao, chúng ta rồi sẽ đi về đâu. Liệu cái thời khắc trẻ thơ kỳ diệu ấy có đủ sức nâng đỡ ta trong những ngày nặng nề của cuộc đời“. Tôi không biết, và tôi cũng không rõ Văn Cao có biết không ?...
Trong cuốn “Văn Cao người đi dọc biển”, “Mùa xuân đầu tiên” là một chương trong 21 chương sách với cái tên “Trở lại mùa xuân đầu tiên”, tôi nhớ đó là chương 17.
Vũ Anh Vũ
Theo http://vietnamcayda.com/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét