Khái Hưng
(1896 - 1947)
(1896 - 1947)
Tên thật Trần Khánh Dư. Sinh năm 1896; chết năm 1947. Quê gốc Cổ
Am, huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng. Học trường tư thục Thăng Long (Hà Nội). Năm 1932
cùng Nhất Linh mở tuần báo Phong hóa. Năm 1933 cùng Nhất Linh thành lập Tự lực
văn đoàn. Tiểu thuyết đầu tay: Hồn bướm mơ tiên (1932). Thập niên 40 có hoạt
động chính trị, thành viên của đảng Đại Việt dân chính thân Nhật, bị Pháp bắt
giam. Tháng 3-1945 được thả. Sau cùng Hoàng Đạo, Nguyễn Tường Bách ra báo Ngày
nay kỷ nguyên mới.
Tác phẩm chính: tiểu thuyết Hồn bướm mơ
tiên (1933), Đời mưa gió (viết chung với Nhất Linh, 1933), Trống mái (1936),
Gia đình (1936), Tiêu Sơn tráng sĩ (tiểu thuyết lịch sử - 1937 - 2 tập), Thoát
ly (1938), Hạnh (1938), Thừa tự (1938), Đẹp (1940), Thanh Đức (1942)...
Các tập truyện ngắn: Anh phải sống (viết
chung với Khái Hưng - Nxb. Đời nay, Hà Nội, 1934), Tiếng suối reo (Nxb Đời nay,
Hà Nội, 1935), Đợi chờ (Nxb Đời nay, Hà Nội, 1940), Cái Ve (Nxb Đời nay, Hà
Nội, 1944).
Dưới ánh trăng
Trên bãi biển Sầm Sơn, Phát
và Hoàn biết nhau, lưu ý đến nhau rồi thân mật với nhau.
Hoàn và mẹ thuê nhà nghỉ
mát, thuộc dẫy thứ sáu. Mỗi khi ra bãi biển, Hoàn phải qua một khách sạn nhỏ.
Phát trọ ở đấy. Sáng nào, chiều nào chàng cũng đứng trên hiên gác đợi Hoàn đi tắm.
Và chàng thả xuống những lời bỡn cợt. Trước Hoàn còn mỉa mai đáp lại. Sau thấy
anh chàng trơ trẽn quá, nàng lặng thinh, hoặc mỉm cười khinh bỉ. Nhưng cái lặng
thinh ấy, cái mỉm cười ấy, Phát không cho là có ý khinh bỉ. Trái lại, chàng nhất
định tin rằng Hoàn ưng mình.
Hoàn khó chịu, đi lối khác
ra biển tuy lối này vừa dài hơn, vừa bẩn hơn, nhất những hôm trời mưa. Biết
thóp, Phát đến đón ở gần cổng nhà Hoàn, để theo nàng đi tắm. Hoàn bật cười. Và
chẳng giữ nổi vẻ lạnh lùng, nàng trả lời Phát một câu nhã nhặn. Thế là hai người
bắt đầu làm quen nhau.
Từ đấy Hoàn lại theo con đường
cũ. Mỗi lần qua khách sạn, nàng ngửng lên nhìn, và cố nhiên gặp Phát đứng vẫy rồi
vội xuống để cùng ra bãi biển. Hoàn thấy Phát có duyên. Phát thấy Hoàn không nhạt
cũng không rởm đời như phần nhiều thiếu nữ chàng đã gặp. Đó là, theo ý chàng, một
hạnh kiểm rất hiếm ở một cô gái con nhà.
Nhờ làn không khí dễ dàng ở
nơi tắm biển, hai người rất chóng thân mật, suồng sã với nhau nữa. Nghĩa là có
những cử chỉ và ngôn ngữ mà ở Hà thành người ta sẽ cho là quá thân mật, suồng
sã. ở đây, đó chỉ là những sự đã được coi thường, đã quen mắt lắm. ở đây, còn
ai giữ gìn bẽn lẽn làm gì nữa, khi mà nam nữ gần trần truồng đứng nói chuyện với
nhau hằng giờ rất tự nhiên và thẳng thắn. ở đây, chỉ những người giả đạo đức mới
cho thế là lõa lồ, là dơ dáng.
Vì thế, không ai lưu ý đến
Phát và Hoàn khi hai người cầm tay dắt nhau đi dưới nước, hay rúc rích cười nhảy
theo làn sóng trắng. Và khi Phát dạy Hoàn bơi, không những chị em bạn Hoàn
không lấy làm chướng mắt mà còn nhờ Hoàn giới thiệu mình với Phát để được chàng
dạy. Phát đã trở nên một thiếu niên được phái đẹp cưng chiều trên bãi biển.
Chàng không lấy thế làm tự hào với đám phụ nữ vì ngoài Hoàn ra chàng không để mắt
tới một ai. Chàng sung sướng rằng môn bơi lội của mình đã làm tôn giá trị mình ở
trước mặt Hoàn. Còn Hoàn thì nàng tự phụ rằng đã quen trước các chị em một người
có tài bơi lội - chỉ cái tài ấy là đáng kể ở nơi bãi biển - mà lại quen thân.
Nhưng một hôm, chính nàng cũng không hiểu tại sao, nàng bỗng cảm thấy nàng
ghen. Tính tình ấy vụt hiện ra trong tâm khảm nàng. Có lẽ thoạt tiên đó chỉ là
lòng ích kỷ không ưng người khác có cái mình có. Phát đã dạy nàng bơi, nàng muốn
một mình nàng được hưởng cái đặc quyền ấy.
Rồi tính ghen thu hẹp lại
trong phạm vi ái tình, Hoàn đau đớn nhìn Phát giữ trong tay những tấm thân màu
nâu hồng, chắc nịch và khỏe khoắn.
Nàng đã bắt đầu yêu.
Phát thì mê man, ngây ngất
trong giấc mộng mới nhóm. Chàng thấy Hoàn có đủ hết đức tính về hình thức và
tinh thần. Một hôm chàng gọi đùa và nịnh: "Cô Hoàn toàn". Hoàn sung
sướng đỏ mặt, nhưng vờ hỏi:
- Sao anh lại gọi tôi là
Hoàn toàn?
Chàng mỉm cười đáp:
- Vì cô hoàn toàn đẹp cả người
lẫn nết.
Mặt Hoàn càng đỏ, và nàng
ngượng ngùng nhìn Phát:
- Anh cứ mỉa em!
Thế là tiếng "em"
đột ngột lọt vào trong câu chuyện, rồi ở lại đấy; trước còn ngập ngừng, sau trở
nên tự nhiên và thân mật. Tới thời kỳ ấy, anh chị đã năng đến nhà nhau, hoặc
Phát lại bà hàn rồi cùng bà và Hoàn ra bãi biển, hoặc Hoàn lúc qua khách sạn rẽ
vào đó để đợi Phát thay slip. Những hôm bà hàn không đi tắm được, bà không
quên dặn Phát:
- Ông đừng cho em ra xa quá
nhé. Tôi nghĩ đến những người chết đuối mà tôi sợ... Mà ông cho em về sớm một
tí.
Lần nào Hoàn cũng cười và có
khi nũng nịu đáp lại mẹ:
- Mẹ làm như con mẹ lên năm
lên ba không bằng!
Nếu con bà lên năm lên ba
thì bà hàn đã chẳng lo sợ. Bà lo sợ chỉ vì Hoàn năm nay vừa mười tám. Nhưng bà
đã kịp hỏi thăm tin tức về Phát rồi. Bà biết Phát là con nhà giàu sang lại sắp
lên năm thứ ba trường Luật. Vì thế bà bằng lòng cho phép Hoàn gần gụi Phát tuy
bà càng cẩn mật giữ gìn con gái hơn trước. Bà thầm mong Phát sẽ trở nên rể bà,
nhưng bà vẫn ngại cho cái tính quá phóng túng, quá tự do của cô con cưng.
Trong khi ấy, Phát và Hoàn
đi sâu mãi vào tính tình, vào tâm khảm nhau. Và một ngày một thêm kính trọng,
yêu mến nhau hơn. Phát cho Hoàn là người vợ mình mơ ước bấy nay. Không một cái
gì một người đàn bà cần phải có mà chàng không thấy Hoàn có. Về phần Hoàn, thì
nàng mừng rằng nàng đã do dự chưa nhận lời lấy Phiên, người đến hỏi nàng đầu
năm nay. So với Phát, Phiên còn đáng kể vào đâu!
Về Hà Nội, Phát vẫn chăm chỉ
đến nhà Hoàn. Bây giờ, tuy chưa hỏi, hai người đã tôn nhau như vị hôn phu và vị
hôn thê của nhau rồi. Trong đám bạn bè của hai nhà, có người lại tưởng như Phát
và Hoàn đã lấy nhau.
ở Hà Nội, làn không khí thân
mật suồng sã ngoài bãi biển đã nhường chỗ cho một làn không khí trang nghiêm và
buồn tẻ nơi khách thính. Nhưng không vì thế mà đôi bên thấy kém lạc thú trong sự
giao thiệp. Có buổi chiều, hằng giờ ngắm nghía Hoàn đan chiếc áo len ở bên cạnh
bà mẹ ngồi chăm chú phá trận, Phát sung sướng hơn là được trò chuyện với Hoàn.
Vì trong lúc yên lặng ngắm nghía Hoàn, chàng nghĩ đến cái sung sướng không cùng
của chàng.
Nghỉ hè năm sau, Phát đã đỗ
bằng cử nhân. Và trước khi vào Sầm Sơn, chàng đã hỏi Hoàn làm vợ. Đó là một việc
không cần vội, theo ý Phát và Hoàn, nhưng trước sau cũng một lần, làm cho xong
đi thì vẫn hơn. Vả hỏi rồi, hai người sẽ được tự do nói chuyện, sẽ được tự do
đi chơi mát với nhau mà không sợ người ta dị nghị.
- Nhưng chỉ hỏi thôi đấy
nhé? Còn cưới thì hãy thong thả.
Hoàn âu yếm bảo Phát thế. Và
Phát cười ngất trả lời:
- Vâng, xin tuân thượng lệnh.
Hoàn cảm động, giọng nói run
run:
- Năm nay em mười chín, ước
gì em được sống cái thời chưa cưới trong ba năm nữa.
- Bấy giờ em hăm hai và anh
hăm sáu, vừa lắm. Thời chưa cưới càng dài mình càng sung sướng, phải không em?
Hoàn giọng nũng nịu:
- Chính thế. Với lại em sợ
lúc cưới rồi, anh không yêu em bằng lúc chưa cưới.
Phát cười, trách:
- Em không tin bụng anh hay
sao?
Hoàn vội vàng tạ lỗi.
Quả nhiên hai người xin được
nhà cho hoãn việc cưới. Họ đều là con cưng, muốn sao cũng được cha mẹ chiều
theo.
Năm nay ra biển, Hoàn thấy
kém thú. Nàng cố tìm duyên cớ, và dễ dãi nàng cho ngay rằng Sầm Sơn buồn tẻ là
vì số người ra nghỉ mát không đông. Sự thực thì chỉ tại năm trước nàng mới bắt
đầu làm quen với Phát, nàng còn đương náo nức, bồng bột. Năm nay lòng nàng đã
trấn tĩnh lại. Và bên người chồng chưa cưới, nàng thấy cần phải giữ gìn hơn bên
một người bạn trai. Với người bạn, nàng không sợ phật ý. Với người chồng chưa
cưới, nàng chỉ lo làm phiền lòng vì một câu nói lỡ, hay vì một ý tứ kém thân
yêu. Nàng trở nên thiếu thành thực đối với Phát và đối với mình. Không phải
nàng không yêu Phát bằng năm ngoái, trái lại thế. Nhưng lúc nào nàng cũng phải
cố biểu lộ tình yêu của nàng, đó có lẽ là cái cớ làm cho nàng lúc nào cũng áy
náy không vui.
Còn Phát thì chàng thấy cử
chỉ của chàng ngượng ngập, ngôn ngữ của chàng lúng túng.
Bọn phụ nữ quen chàng bảo
nhau: "Phát làm sao ấy, không được như năm ngoái nữa". Quả thực, Phát
kém thân mật, kém vui vẻ, kém cả tự nhiên đối với họ. Chàng đã nhận biết tình
ghen của Hoàn. Chàng thầm cảm ơn Hoàn, cho tình ghen ấy là tình yêu. Và chàng cố
cư xử sao cho Hoàn khỏi bực tức vì chàng: Chàng lạnh lùng với tất cả mọi người,
trừ Hoàn ra. Chẳng bao lâu chàng trở nên một người cứng cỏi, ít giao thiệp.
Nguy hiểm cho chàng, Hoàn cũng nhận thấy thế.
Nhưng may mắn cho hai người,
mùa nghỉ mát của họ kéo dài có đến đấy. Họ về Hà Nội và tình thế cứu vãn kịp.
Vì ở Hà Nội hai người ít gặp nhau hơn ở Sầm Sơn, và nhờ đó, ít phải giữ gìn
hơn. Bởi thế họ lại cảm thấy họ yêu nhau nồng nàn. Có xa nhau mới biết yêu
nhau, mới nhận thấy tình yêu của nhau. Mà ở Hà Nội tuy gần nhau nhưng hai người
vẫn xa nhau. Phát ngày hai buổi bận dạy học ở một trường tư. Rỗi lúc nào lại cắm
cổ học thêm để chờ thi tham tá lục sự, hay thương chánh hay một chân kiểm sát
ngạch tây nào đó. Theo luồng tư tưởng mới trong đám trưởng giả mới, Hoàn rất
ghét quan, lấy sự nói xấu quan trong khách thính làm hợp thời thế.
Hoàn cũng biết Phát chăm học
lắm, và chăm học như thế là vì nàng. Nàng cảm động và yêu Phát hơn, mặc những lời
chỉ trích của các chị em bạn. Họ bảo Hoàn:
"Anh cử nhà chị học lấy
chết à?" - "Anh đồ của chị học mụ người đi mất thôi." –
"Bây giờ chả thấy mặt mũi anh chàng đâu nữa" - "Ghê quá! Hôm nọ
gặp chàng ở Gôđa, trông người bây giờ lù dù tệ!"
Hoàn nghe những câu chế giễu
đã chán cả tai. Nhưng một hôm nàng thấy Phát lù dù thật, nhất Phát lại đi bên cạnh
một người bạn lực lưỡng, khỏe mạnh, đẹp đẽ bội phần. Phát giới thiệu bạn với vị
hôn thê:
- Anh Huấn, một nhà quán
quân quần vợt kiêm quán quân bơi lội, sinh viên trường thuốc.
Hoàn nhã nhặn đưa tay ra bắt.
Sang nghỉ hè năm thứ ba của
thời chưa cưới. Đã có sự thay đổi: Phát vừa đỗ kiểm sát thương chánh và bà hàn
vừa làm xong nếp nhà nghỉ mát ở Sầm Sơn. Bà mời Phát cùng đến ở với mẹ con bà,
nhưng Phát từ tạ nói đã trót thuê nhà rồi. Sự thực, chàng giữ kẽ không muốn đến
ở nhà vợ trước khi cưới, nhất chàng lại biết bà mẹ vợ rất khó tính và lắm điều.
Vui vẻ khỏe mạnh nay đã trở
về với Phát. Những người quen thuộc đều nhận thấy anh Phát năm xưa, hồi còn
theo học trường Luật. Nhưng Hoàn, trái lại, lúc nào cũng nghĩ ngợi, nét mặt buồn
tẻ, lạnh lùng. Phát mải đùa nghịch không hề lưu ý đến cái buồn, cái tẻ của
nàng, làm nàng càng bực tức, khó chịu. Nàng khinh bỉ tự nhủ thầm:
"Lúc người ta lên thì
người ta biến đổi đến thế đấy! Nhưng mới được thế mà đã cho là lên thì tầm thường
quá!".
Và nàng thấy Phát tầm thường.
Nhớ lại, nàng không tìm thấy một cái gì cao thượng ở Phát. Nhưng nàng chép miệng
tự an ủi: "Người ta tầm thường như thế cả, có gì mà mình phải bận
lòng!"
Giữa lúc ấy Huấn vào Sầm
Sơn, đến ở nhà Phát. Tính ngộ nghĩnh hay pha trò của Huấn khiến Hoàn quay về với
vui vẻ được hơn một tuần lễ. Rồi sau khi Huấn ra Hà Nội, đâu lại vào đó.
Một hôm nàng mỉm cười chua
chát đứng nhìn Phát giữ cho một bạn gái của nàng tập nằm ngửa trên mặt nước.
Phát quay lại, thoáng nhìn thấy cái mỉm cười ấy. Chàng không giữ nổi chau mày.
Chàng nghĩ thầm: "Hoàn vô lý quá! Bạ ai cũng ghen". Tình ghen mà trước
kia chàng cho là tình yêu, nay chỉ là một tính tình nhỏ nhen, khả ố. "Chưa
cưới mà còn thế này, nữa là lúc đã cưới. Mình sẽ mất hết tự do". Chàng
cũng không trang nghiêm nghĩ tới tương lai. Và ngay buổi chiều, chàng ngỏ ý kiến
với Hoàn về tình ghen. Chàng không muốn để bụng một điều gì. Hoàn xin lỗi
chàng. Phát đã quen với tính mỉa mai của vị hôn thê. Chàng không biết lúc nào
Hoàn thành thực, lúc nào nàng giễu cợt. Đối với Hoàn, chàng thường ngờ vực, và
những lời xin lỗi của Hoàn, chàng không dám chắc rằng đó là những lời thành thực.
Giữa hai người như có một bức
rào ngăn cản. Cả hai cùng cố phá bức rào ấy đi, nhưng phá một cách quá uể oải,
nên một ngày nó một mọc dầy hơn, bền vững hơn.
Chỉ còn những sự giả dối để
che đậy. Cử chỉ dịu dàng, ngôn ngữ mềm mại, thân mật. Và ở ngoài bãi biển bao
giờ hai người cũng đi liền với nhau. Họ khoác cánh nhau, vui cười trò chuyện với
nhau. Nhưng đó là những lúc linh hồn họ xa nhau nhất. Hoàn bảo Phát: "Sáng
mai chúng ta ra tắm sớm nhé?".
Và nàng nghĩ thầm:
"Mình phải bảo Nga, Lan cùng đi tắm mới được, nếu không thì sẽ buồn chết".
Phát cố giữ cái ngáp để trả lời: "Phải đấy Hoàn ạ, mai đi tắm sớm
nhé!" Và chàng tự nhủ: "Để ngắm cái mặt buồn thiu của bà vị hôn thê!
Rõ khổ!".
Họ đi sát cánh nhau. Họ nói
chuyện để nghe thấy câu chuyện tẻ nhạt của nhau. Họ yên lặng để nghĩ đến, để nhớ
đến cái xoàng, cái tầm thường của nhau, của gia đình nhau. Nay họ biết nhau, hiểu
nhau như vợ chồng. Ba năm gần chung sống rồi còn gì! Cái mỉm cười của người
này, người kia nhận thấy hết nghĩa sâu kín. Câu khôi hài của người kia người
này cố không nghe thấy vì đã nghe không biết lần thứ mấy rồi.
Họ hiểu nhau, để mà chán
nhau, để mà khinh nhau. Nếu họ là vợ chồng rồi thì họ cứ chán nhau, cứ khinh
nhau, không sao. Đằng này họ là vị hôn phu, vị hôn thê của nhau. Họ có can đảm
chán, khinh nhau mãi để chờ ngày cưới không?
Phát cho việc hôn nhân của
mình là một câu chuyện danh dự: Vì chàng gắn bó theo đuổi mà Hoàn trở nên vị
hôn thê của chàng. Bây giờ còn biết nói sao? "Thôi thì cũng liều; vả lại lấy
Hoàn vị tất đã khổ hơn lấy một người khác, bất cứ người nào... Về nhan sắc, thì
Hoàn chẳng kém mấy ai. Có một người vợ đẹp kể cũng oai, cũng đáng tự hào với
chúng bạn". Tư tưởng ấy làm Phát bật cười lên tiếng.
Hoàn thì cho việc hôn nhân của
mình là do số mệnh. Nàng nghĩ đến, nàng nhớ lại những người định hỏi nàng và bị
nàng lãnh đạm từ chối. Nàng thấy những người ấy đều hơn Phát. "ít ra cũng
không tầm thường bằng!" Vì mới quen, nàng không biết tính tình họ, nhưng
nàng chắc rằng không đến nỗi xoàng xĩnh như tính tình Phát.
Kể nàng tìm cớ tuyệt giao
thì cũng được, thì cũng chẳng khó khăn gì. Phiền một nỗi thời chưa cưới của
nàng đã kéo dài quá. Ai ai cũng biết rằng nàng là vị hôn thê của Phát. Ai ai
cũng nói đến. Hơn thế, người ta coi hai người như đã thành vợ chồng rồi. Chẳng
lẽ bây giờ câu chuyện lấy nhau bỗng im bặt đi! Như cái pháo tịt ngòi? Thế còn ê
chề hơn là nhắm mắt lấy nhau vậy. Giá Phát xin thôi, thì đã đi một lẽ. ừ, giá
Phát xin thôi...
Từ đó nàng hy vọng Phát xin
thủ tiêu hôn ước. Và tính nết nàng càng khó chịu: nàng mong thầm rằng nhờ thế
mà may ra nàng được Phát tuyệt giao.
Hết hè, nhà Phát và nhà Hoàn
nhộn nhịp sắm sửa. Đôi bên cha mẹ muốn lo xong việc hôn nhân cho con trước khi
Phát được bổ vào Sài Gòn.
Và đám cưới linh đình, ồn
ào, ầm ĩ. Để che cái nhạt nhẽo, cái lạnh lùng của hai linh hồn sắp hòa hợp.
Tối nhập phòng, Phát bảo
Hoàn:
- Giá chúng ta lấy nhau ngay
mùa hè mới biết nhau ở Sầm Sơn...
Hoàn hiểu thấu tư tưởng của
Phát, cau có hỏi:
- Sao anh lại nói thế?
Phát chữa:
- Thì có phải bây giờ đã có
con rồi không?
Hoàn cười làm lành:
- ừ! Thì bây giờ may ra đã
có con rồi.
Rút từ tập truyện Hạnh, Nxb Đời nay, Hà Nội, 1938.
Khái Hưng
Theo http://chimviet.free.fr/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét