Mùa xuân là cả một mùa xanh

Mùa xuân là cả một mùa xanh

Lam Hồng

Phong trào Thơ mới nở rộ các tài năng, người đọc đã biết đến nhà thơ Nguyễn Bính qua các bài thơ “Xuân đến”, “Thơ xuân”, “Mùa xuân xanh”, “Tết của mẹ tôi”… Và cả sau này, thơ xuân vẫn như mạch ngầm chảy mãi để ông viết nên những bài thơ: “Thư Tết”, “Xuân nhớ miền Nam”, “Tiếng trống đêm xuân”. Năm 1941, khi làm tuyển tập “Thi nhân Việt Nam”, nhà phê bình văn học Hoài Thanh cũng đã chọn 8 bài của Nguyễn Bính, trong đó có thi phẩm “Xuân về”. Giữa biết bao sắc màu thơ xuân, Nguyễn Bính đã để lại một nét xuân riêng không thể trộn lẫn. Nhà phê bình văn học Lê Tiến Dũng thật chí lý khi cho rằng, mùa xuân như là “một định mệnh đầy duyên nợ” với Nguyễn Bính, không chỉ gắn bó với cuộc đời mà còn gắn bó với thi ca ông. Bởi trong tình yêu tha thiết Nguyễn Bính dành cho con người, thiên nhiên, cuộc sống luôn đầy ắp sắc xuân, sức xuân.

Xuân tạo thi hứng cho người thi sĩ đa tình của quê hương “Thiên Bản lục kỳ”. Và thơ ông làm cho cảnh xuân, sinh hoạt ngày xuân ở vùng quê ông trở nên lãng mạn, thi vị và sâu lắng ghi dấu trong ký ức mọi người, mọi thời: “Xuân đã sang rồi, em có hay?/ Tình xuân chan chứa, ý xuân đầy”. Thi sĩ từng thốt lên như không kìm nén được cảm xúc “Xuân sang xao xuyến lòng tôi quá”. Mùa xuân trong thơ ông phần lớn là xuân ở các làng quê vùng đồng bằng Bắc Bộ, mang vẻ đẹp thật mộc mạc, thanh khiết: “Bữa ấy mưa xuân phơi phới bay/ Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy/ Hội chèo làng Đặng đi ngang ngõ/ Mẹ bảo: thôn Đoài hát tối nay”. Có những bức tranh xuân chỉ bằng vài nét chấm phá nhưng dưới ngòi bút tài hoa và tâm hồn dạt dào xúc cảm của Nguyễn Bính bỗng hiện lên thật có hồn:“Tháng giêng vừa Tết đầu xuân/ Xanh um lá mạ, trắng ngần hoa cam/ Mưa xuân rắc bụi quanh làng/ Bà già sắm sửa hành trang đi chùa/ Ông già vào núi đề thơ/ Trai tơ đình đám, gái tơ hội hè”. Chất “chân quê” cũng in dấu đậm nét khi trong những bài thơ viết về mùa xuân của ông, ta bắt gặp thật nhiều những hình ảnh đặc trưng nơi thôn dã: “Từng đàn con trẻ chạy xun xoe/ Mưa tạnh, trời quang nắng mới hoe/ Lá nõn nhành non ai tráng bạc/ Gió về từng trận, gió bay đi/ Thong thả nhân gian nghỉ việc đồng/ Lúa thì con gái mượt như nhung/ Đầy vườn hoa bưởi, hoa cam rụng/ Ngào ngạt hương bay, bướm vẽ vòng”. Ngay cả trong những câu thơ về mùa xuân mà ngôn ngữ, cách diễn đạt có phần mới mẻ, mang hơi hướng lời ăn tiếng nói điệu đà của người thị thành thì nét xuân vẫn đậm chất hương đồng gió nội: “Đã thấy xuân về với gió đông/ Với trên màu má gái chưa chồng/ Bên hiên hàng xóm, cô hàng xóm/ Ngước mắt nhìn giời đôi mắt trong”.

Mùa xuân là mùa của hội hè, đình đám, nhất là ở quê ông. Vậy nên, thơ xuân Nguyễn Bính thường có nhiều bài viết về hội làng như một nét đẹp văn hóa rất đáng trân trọng, gìn giữ. Cả một năm lao động vất vả, cuộc sống luôn bộn bề khó khăn, hội làng là dịp để mọi người dân quê tạm gác lại những lo toan, hòa mình vào không khí sum vầy và những sinh hoạt cộng đồng. Nhà thơ Nguyễn Bính đã rất thấu hiểu tâm tư, nỗi niềm của người dân quê khi viết những câu thơ đầy náo nức về hội làng: “Hội xuân gió loạn đuôi cờ/ Làng xa, đêm vắng, nhặt thưa trống chèo/ Hội làng đèn đuốc như sao/ Đêm chèo tiếng trống giáo đầu nổi lên”. Người đọc bắt gặp ở đó những gì xưa mà không bao giờ cũ, đã trở thành bản sắc văn hóa của dân tộc. Đó là phong cách ăn mặc, trang điểm của các trai thanh, gái lịch thời đó khi đi xem hội: “Khen ai tóc thẳng đường ngôi/ Ấm hơi trầu quế, thơm mùi hương nhu/ Khen ai áo kép, quần hồ/ Hội làng mê mải sớm trưa đi về”. Đó còn là những sinh hoạt văn hóa dân gian thuần hậu từng nuôi dưỡng tâm hồn người dân quê: “Quê hương tôi có hát xòe, hát đúm/ Có hội xuân liên tiếp những đêm chèo”. Mùa xuân trong thơ Nguyễn Bính không chỉ tràn ngập khắp thiên nhiên, đất trời, quê hương làng xóm mà còn mang niềm vui, hạnh phúc đến mỗi nhà, mỗi người. Trong bài thơ “Tết của mẹ tôi”, nhà thơ đã gợi lại rất nhiều hương vị, phong tục đẹp của một cái Tết Cổ truyền thật đầm ấm trong gia đình. Với 52 câu thơ, giản dị như lời nói thường ngày mà hiện lên đầy đủ, sống động quang cảnh sinh hoạt ngày Tết: “Tết đến mẹ tôi vất vả nhiều/ Mẹ tôi lo liệu đủ trăm chiều/ Sân gạch tường hoa người quét lại/ Vẽ cung trừ quỷ, giồng cây nêu/ Nuôi hai con lợn tự ngày xưa/ Mẹ tôi đã tính “Tết thì vừa”/ Trữ gạo nếp thơm, mo gói bó/ Dọn nhà, dọn cửa, dọn bàn thờ”. Từ việc người mẹ đi chợ mua pháo chuột, tranh gà cho các con; đồ xôi, mổ lợn đến việc mở hàng mừng tuổi, dặn dò mọi người trong nhà phải kiêng cữ thế nào, thắp hương, khai bút, chơi tam cúc…, tất cả đã làm sống dậy trong mỗi người không khí, niềm háo hức mong chờ Tết đến.

Mùa xuân là mùa của hội tụ sum vầy, nhưng trong cuộc đời, Nguyễn Bính có nhiều năm phải tha hương, xa gia đình. Chính điều đó đã cho ông nhiều cảm xúc để viết những bài thơ xuân chan chứa nỗi niềm khi xa quê “Xuân tha hương”, “Xuân vẫn tha hương”: “Tết này chưa chắc em về được/ Em gửi về đây một tấm lòng/ Chao ôi! Tết đến mà không được/ Trông thấy quê hương thật não nùng”.

Khi được trở lại quê hương vào một ngày xuân sau bao năm xa cách, những vần thơ của ông như cũng náo nức reo vui: “Xuân này vui tết lại vui quê/ Lại chuyện làm ăn, chuyện hội hè/ Xanh biếc đầu xuân, nương mạ sớm/ Giậu tầm xuân nở, bướm vàng hoe/ Vào đám làng tôi mở trống chèo/ Bay cờ, lộn gió, đỏ đuôi nheo/ Lớp mà Thị Kính nuôi con mọn/ Tôi biết người xem lệ chảy nhiều”. Và khi nhà thơ tạm biệt quê hương, tiếp tục cho những chuyến đi, mùa xuân cũng như lưu luyến bước chân người: “Bữa ấy tôi đi nắng ửng vàng/ Bời bời ngõ cũ tím hoa xoan”.

Nhà thơ Nguyễn Bính ra đi vào đúng ngày tất niên năm Ất Tỵ (1965), khi một mùa xuân mới chưa kịp đến. Nhưng với những tuyệt tác thơ xuân, ông đã để lại cho đời, cho người yêu thơ những mùa xuân trọn vẹn, đúng như câu thơ ông viết trong bài “Nhạc xuân”: “Năm mới, tháng giêng mùng một tết/ Còn nguyên vẹn cả một mùa xuân”. Đọc thơ xuân Nguyễn Bính vào những ngày xuân để được sống lại những gì đẹp đẽ, thiêng liêng của Tết Cổ truyền, có lẽ cũng là một cái thú, nhất là khi trong cuộc sống công nghiệp thời đại công nghệ thông tin quá gấp gáp hôm nay, những điều đó đang dần bị phai nhạt và mai một.

Mưa Xuân Chiều ấm mùi hương thoảng gió đưa Tà tà mưa bụi rắc thưa thưa Cây cam cây quít cành giao nối Lá ngửa lòng tay hoa đón mưa. Nào ai nhìn thấy rõ mưa xuân Tơ nhện vừa giăng sợi trắng ngần Bươm bướm cứ bay không ướt cánh Người đi trẩy hội tóc phơi trần. Đường mát da chân lúa mát mình Đôi bờ cỏ dại nở hoa xanh Gò cao đứng sững trâu kềnh bụng Nghếch mõm nghe vang trống hội đình. Núi lên gọn nét đá tươi màu Xe lửa về Nam chạy chạy mau Một toán cò bay là mặt ruộng Thành hàng chữ nhất trắng phau phau. Bãi lạch bờ dâu sẫm lá tơ Làng bên ẩm ướt giọng chuông mờ Chiều xuân lưu luyến không đành hết Lơ lửng mù sương phảng phất mưa. 1958