Chút nghĩa cũ càng

Chút nghĩa cũ càng...

Trong những tháng ngày ở Châu Thai chờ đợi Từ Hải sau khi diễn tả nỗi nhớ của Kiều đối với quê nhà cha mẹ Nguyễn Du viết: “Tiếc thay chút nghĩa cũ càng/ Dẫu lìa ngó ý còn vương tơ lòng“. Một số nhà nghiên cứu phê bình như cụ Đào Duy Anh Lê Đình Kỵ Phan Ngọc ... khi đề cập đến hai câu này đều cho rằng Kiều đang nhơ ïvà nghĩ về Kim Trọng nhưng mỗi người lại có những cách hiểu rất khác nhau thậm chí trái ngược nhau. Xuân Diệu hết sức tâm đắc hai câu này. Nhà thơ bình một cách say sưa: “Đôi ta (Kim - Kiều) như cái ngó sen cái cuống sen chúng ta bị chia ra như cái ngó sen bị bẻ làm hai đoạn nhưng khi ngó sen bị bẻ đôi và khẽ nứt ra thì ở giữa hai đoạn vẫn còn có những sợi tơ lòng của ngó sen níu lấy hai đoạn mãi thôi. Đây là một hình ảnh rất Á Đông tôi cho là tác giả chọn hình tượng rất giỏi đứt mà vẫn nối xa nhau chúng ta vẫn yêu nhau càng bị đời chia rẽ trái tim chúng ta càng níu lấy nhau“ (Nhà thơ thiên tài dân tộc Nguyễn Du). Trong khi đó nhà văn Vũ Hạnh lại cho rằng “... Gặp được Từ Hải thấy đời mình đã có phần ổn định thì nói về người tình cũ Kiều đành chua xót bảo với lòng mình: Tiếc thay chút nghĩa cũ càng/ Dẫu lìa ngó ý còn vương tơ lòng. Như thế sau gần 10 năm lưu lạc mối tình đối với Kim Trọng đã biến thành nghĩa và là chút nghĩa nhỏ nhoi giờ đã xa xôi cũ kĩ lắm rồi như vài sợi tơ mong manh vương vấn nơi lòng thứ hoài niệm về một dĩ vãng tươi đẹp đã vỡ tan tành“ (Những khuôn mặt tình yêu trong Truyện Kiều). Xuân Diệu thì cho rằng Kim - Kiều vẫn yêu nhau càng bị đời chia rẽ trái tim càng níu lấy nhau. Còn nhà văn Vũ Hạnh lại khẳng định mối tình của Kiều đối với Kim Trọng đã biến thành nghĩa và là chút nghĩa nhỏ nhoi như vài sợi tơ mong manh vương vấn nơi lòng. Vậy tại sao có những cách hiểu trái ngược nhau như thế? Xét về lôgic tình cảm tôi nghiêng về lời bình của Xuân Diệu. Tình cảm của Kiều đối với chàng Kim không thể biến thành chút nghĩa cũ càng được dù là đã gần 10 năm họ xa nhau dù là Kiều đang sống hạnh phúc bên cạnh Từ Hải. Mối tình đầu bao giờ cũng hết sức sâu nặng - đặc biệt là mối tình giữa Kim Trọng và Thúy Kiều! Hai người đã từng “Đinh ninh hai miệng một lời song song“. Giữa hai người đã có bao nhiêu kỷ niệm “Kể làm sao xiết muôn vàn ái ân“ .Khi buộc phải bán mình chuộc cha Kiều đã từng nói với lòng mình: “Nợ tình chưa trả cho ai/ Khối tình mang xuống tuyền đài chưa tan“ kia mà! Vậy nên không thể có chuyện vì đang sống hạnh phúc với Từ Hải Kiều xem Kim Trọng chỉ là chút nghĩa cũ càng được.

Bao giờ nhắc đến mối quan hệ Kim - Kiều Nguyễn Du đều dùng chữ tình: “Từ khi đá biết tuổi vàng/Tình càng thấm thía dạ càng ngẩn ngơ“ “Biết thân đến bước lạc loài/ Nhị đào thà bẻ cho người tình chung“... Và sau mười lăm năm lưu lạc gặp lại Kim Trọng Nguyễn Du cũng viết: “Tình nhân lại gặp tình nhân“. Kiều đã từng khẳng định “tấm son gọt rửa bao giờ cho phai“ thì cớ làm sao mối tình với Kim Trọng biến thành “chút nghĩa cũ càng“ được? Vì đã từng thề ước với chàng Kim nên Kiều tự xem mình như vợ chưa cưới của chàng “Nghĩ đâu rẽ cửa chia nhà tự tôi“ nên đôi khi Kiều nói đến nghĩa như là nghĩa vợ chồng nhưng luôn gắn với tình: “Tình sâu mong trả nghĩa dày“ hoặc “Nghĩ chàng nghĩa cũ tình ghi“. “Nghĩa cũ“ khác xa với “chút nghĩa cũ càng“. Đã chút nghĩa là rất nhỏ nhoi rồi lại cũ càng nữa thì còn đâu là “Khối tình mang xuống tuyền đài chưa tan“!  “Vương tơ lòng“ đúng như nhà văn Vũ Hạnh nói “chỉ vài sợi tơ rất mỏng manh” làm sao “mang xuống tuyền đài chưa tan“? Dù ở trong bất cứ hoàn cảnh nào Kiều cũng không thể coi Kim Trọng chỉ là “chút nghĩa cũ càng“ được. Song về khía cạnh chữ nghĩa và cách diễn đạt tôi thấy lời bình của Xuân Diệu vẫn có chỗ chưa thật hợp lý. Nếu phân tích như nhà thơ thì “còn vương tơ lòng“ sẽ mâu thuẫn với “chút nghĩa cũ càng“. Đã biến thành chút nghĩa cũ càng rồi thì làm sao “càng níu lấy nhau“ được? Vài sợi tơ mỏng manh ấy làm sao còn đủ sức níu lấy nhau? Nguyễn Du sử dụng từ ngữ hết sức nhất quán. Chưa bao giờ nhà thơ dùng mỗi từ nghĩa mà không có chữ tình kèm theo để nói về mối quan hệ Kim - Kiều như trong trường hợp “Tiếc thay chút nghĩa cũ càng/ Dẫu lìa ngó ý còn vương tơ lòng“ cả . Chữ “nghĩa“ nhà thơ chỉ dùng tách riêng như thế khi nói đến mối quan hệ giữa Kiều và Thúc Sinh mà thôi.

Nếu Kiều với Kim Trọng nặng về tình thì Kiều với Thúc Sinh nặng về nghĩa: “Đôi ta chút nghĩa đèo bòng“ “Lâm Tri chút nghĩa đèo bòng“ “Nàng rằng nghĩa trọng nghìn non“ ... Thúc Sinh cứu Kiều ra khỏi lầu xanh là nghĩa Thúc Sinh bất chấp thân phận gái lầu xanh cưới Kiều làm vợ lẽ là nghĩa. Vì thế theo tôi hai câu “Tiếc thay chút nghĩa cũ càng/ Dẫu lìa ngó ý còn vương tơ lòng" là Kiều đang nhớ và nghĩ về Thúc Sinh hợp lý hơn. Vừa hợp với lôgic tình cảm vừa hợp với lôgic chữ nghĩa . Kiều vốn là một người nặng ơn nghĩa. Mặc dù đang sống với Từ Hải nhưng nàng vẫn không quên chút nghĩa với chàng Thúc. Nàng vẫn lấy làm tiếc cái chút nghĩa cũ càng ấy. ”Còn vương tơ lòng“ cũng chính là chút tình mỏng manh còn sót lại với chàng Thúc. ”Còn vương tơ lòng“ rất phù hợp với lời chàng Thúc nói trong lần chia tay cuối cùng của hai người “Dẫu rằng sông cạn đá mòn/ Con tằm đến thác vẫn còn vương tơ“. Còn vương tơ thôi chứkhông phải “ khối tình mang xuống tuyền đài chưa tan “ như Kiều nói với bóng hình Kim Trọng . Tình với Thúc Sinh chỉ là “ái ân ta có ngần này mà thôi“ còn với Kim Trọng thì “kể làm sao xiết muôn vàn ái ân“! Nguyễn Du không thể để Kiều lẫn lộn hai mối quan hệ tình cảm này. Vì những lý do trên tôi cho rằng hai câu “Tiếc thay chút nghĩa cũ càng/ Dẫu lìa ngó ý còn vương tơ lòng“ ý nói về Kim Trọng không thật phù hợp. Kiều chỉ nhớ và nghĩ về chàng Kim ở hai câu tiếp theo “Duyên em dù nối chỉ hồng/ May ra thì đã con bồng con mang“...

Mai Văn Hoan

Theo http://maivanhoan.vnweblogs.com/