Những trang văn nóng hổi từ cuộc đời trầm mặc

Những trang văn nóng hổi từ cuộc đời trầm mặc

Mỗi nhà văn đều có những dấu ấn khác nhau trong con đường đến với văn học. Nguyễn Quốc Trung là người lính trực tiếp cầm súng tham gia chiến đấu ở chiến trường Campuchia. Là một nhà văn khá thành công với nhiều tiểu thuyết và truyện ngắn hay, viết về nhiều đề tài, trong đó có mảng hiện thực về chiến tranh Campuchia và cuộc sống sôi động hiện nay. Con người ông đậm chất từng trải, với nhiều năm ở mặt trận và không có đam mê nào khác bằng sáng tác văn học và đọc sách. Ngôi nhà ông sống, từ tầng trệt đến tầng ba, là những giá sách ngất ngưởng bên tường. Khi về công tác tại Sài Gòn, tôi gần ông và được trò chuyện cùng ông, lắm lúc thấy ông cô đơn giữa một biển người. Ông cứ lủi thủi một mình, đi, viết, đọc, tìm tòi và sáng tạo. 1. Nguyễn Quốc Trung ít nói về mình. Nhưng chỉ một lần, trong trận mưa chiều đổ xuống thành phố như thác khiến nhiều con đường biến thành sông, chúng tôi nán lại ở cơ quan, trong căn phòng ở lầu 9, tòa cao ốc, ông kể cho chúng tôi nghe về những kỷ niệm tháng ngày sống ở đất nước Chùa Tháp. Đó là khi ông đến với những phum sóc vừa qua họa diệt chủng Pôn Pốt, hoang vắng bóng người đã ba năm, cỏ gai trùm lên sàn nhà, xác người bị vứt xuống giếng, trâu nhà hung dữ như trâu rừng, lợn nhà đã thành lợn hoang. Bộ đội tình nguyện Việt Nam đưa dân từ các trại tập trung về phum sóc, dựng nhà, khơi giếng, cùng họ phục hóa lại ruộng đồng. Rồi những lần ông cùng bộ đội hành quân trên những con đường đất gồ ghề, có những tốp công binh đi trước rà tháo mìn, chất nổ tàn quân địch cài. Nhiều lần, ông đi trên những chuyến trực thăng chở lương thực, thực phẩm và cả nước ngọt đến những đơn vị đứng chân bên triền Pret vi hia, khi về chở thương binh, liệt sỹ… ấn tượng ấy bây giờ vẫn đến với ông trong giấc ngủ. Cuộc đời Nguyễn Quốc Trung cũng như phần đông người lính đi qua chiến tranh có những vất vả, khó khăn riêng, nhất là khi trở về sống ở đô thị lớn. Nhưng ông lại cho rằng mình may mắn được làm việc tại Sài Gòn, được học hỏi  nhiều trí thức hàng đầu như giáo sư Trần Văn Giàu, nhà nghiên cứu Phật học Minh Chi, hai nhà văn Anh Đức, Trần Bạch Đằng, họa sỹ Hoàng Tích Chù, nhà nghiên cứu đạo Thiên chúa Nguyễn khắc Dương… Ông đã học được từ các trí thức ấy không chỉ khối kiến thức đồ sộ mà cả phong cách sống và làm việc trong thời đại phát triển, hội nhập. Trong nhiều bài viết, ông đề cao vốn tri thức như sức mạnh của nhà văn... Người quen ông bảo, Nguyễn Quốc Trung không biết xài tiền. Quả thật, tôi thấy ông chẳng bao giờ tiêu xài gì, ngày ba bữa rất đạm bạc. Gần đây, được gần gũi ông, tôi mới hiểu rằng, ông còn phải vực dậy một dòng họ thời trước nhiều khoa bảng ở xứ Nghệ, nhưng nay trầm xuống với nghề cày cuốc. Trong nhà ông có một “tiểu đội” sinh viên đang học các trường đại học, ông phải gồng mình lên để chu cấp. Ông cũng rất tốt bụng với bạn bè và đồng đội, tuy nhiên, vốn sinh ra ở mảnh đất nghèo miền Trung, lại trải qua nhiều năm vật lộn ở khắp các chiến trường, vì thế ông cần kiệm để âm thầm làm công tác từ thiện. Ông luôn biết ơn quân đội và Tạp chí Văn nghệ Quân đội, đã tạo cho ông được sống và công việc mà ông đam mê, là sáng tác văn học. Các tác phẩm của ông chính là tâm hồn, tình cảm, tư duy của ông gửi gắm đến các nhân vật. 2. Nhà văn Nguyễn Quốc Trung từng tham gia trong một cánh quân sang giải phóng đất nước Chùa tháp, và quãng thời gian này đã để lại nhiều dấu ấn trong các tác phẩm của ông, như: Người đàn bà hồn nhiên, Đêm trừ tịch, Trong tiết thanh minh, Người đến từ nước Mỹ. Các tiểu thuyết: Biên giới, Bên rừng thốt nốt, Đất không đổi màu... Đây là những cuốn sách đã tạo cho bạn đọc nhiều cảm xúc. ở đó, Nguyễn Quốc Trung đã thể hiện thành công mảng hiện thực về cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc ở biên giới Tây Nam trước sự xâm lăng của bè lũ Pôn Pốt. Tác giả hiểu sâu vốn văn hóa dân gian Cămpuchia và hiện thực khắc nghiệt của chiến trường nơi đây. Ông luôn chọn lọc chữ nghĩa để nêu bật tính cách nhân vật. Cuộc chiến tranh ở biên giới đã đi qua ba mươi lăm năm, nhưng những trang viết giàu chất tư liệu, đậm tính nhân văn trong những tác phẩm ấy vẫn mới mẻ, cuốn hút. Trước đó, ông có truyện ngắn Những tia chớp phía trân trời được giải Nhất cuộc thi truyện ngắn của báo Sài Gòn giải phóng, viết về mối tình của một người lính trên biên giới và cô thanh niên xung phong. Truyện này được nhà thơ Chế Lan Viên, thành viên ban giám khảo đánh giá cao. Có thể nói, từ truyện ngắn này, Nguyễn Quốc Trung đã có một phong cách viết truyện ngắn riêng, giàu tính hiện thực, đậm chất bi hài, kết thúc tạo được bất ngờ, số phận nhân vật có hậu. Tác giả quan niệm rằng, với tư duy truyền thống người Việt chúng ta, luôn mong muốn cuộc đời kết thúc có hậu vì thế văn chương của ông cũng vậy. Nguyễn Quốc Trung thể hiện tốt đề tài người lính quân đội nhân dân Việt Nam làm nhiệm vụ ở nước bạn. Ông học được ở thế hệ nhà văn đàn anh như Phan Tứ qua hai tác phẩm Trước giờ nổ súng, Bên kia biên giới. Ông đi nhiều trong gần 10 năm ở chiến trường Campuchia, đã đến nhà tù Tungsteng khi xác người vô tội chưa phân hủy, nơi thể hiện rõ hơn bao giờ hết tội ác “trời không dung, đất không tha” của bè lũ diệt chủng. Ông lý giải nguyên nhân dẫn đến tội ác với nhân dân của một đội quân mất hết tính người và thấy được sự tiêu vong của đám diệt chủng ấy. Trong thời gian ấy, ông đã chứng kiến tình yêu thương nhân dân Chùa tháp của Bộ đội Việt Nam, khi họ bớt khẩu phần ăn hàng ngày của mình để giúp đỡ nhân dân trong các trại diệt chủng, rồi đưa dân về phum sóc, dựng nhà cửa, ổn định cuộc sống… Đề cập những chuyện này, ông đã tiếp cận tình cảm quốc tế, nhưng ở một cấp độ cao hơn, cấp độ văn hóa. Đặc biệt, ông đã giải quyết vấn đề thể hiện con người nước bạn qua các nhân vật, một cách hữu hiệu, với đầy đủ tính cách người Khmer. Trong những năm ở Campuchia, nhà văn gặp gỡ nhân dân, tìm hiểu văn hóa dân gian Khmer qua truyện kể, ca dao, tục ngữ nên ngôn ngữ nhân vật không bị “sống sượng” hoặc “Việt Nam hóa”. Đất không đổi màu được giải thưởng Bộ quốc phòng. Chính những nhân vật của tiểu thuyết như Dần, Trân, Quyền, Lý… mỗi nhân vật, một tính cách, qua đó thể hiện bản lĩnh kiên cường, nhân hậu của người Việt Nam vào thời điểm lịch sử ấy. Đất không đổi màu chính là máu của người lính tình nguyện Việt Nam không thể bị quên lãng mà được nhân lên trong tình bang giao, trong nghĩa láng giềng hai nước Việt Nam -Campuchia... 3. Sau đó, Nguyễn Quốc Trung cho ra mắt tiểu thuyết Người đàn bà khóc mướn, tác phẩm này đạt Giải thưởng văn học Mê kông. Nội dung tác phẩm phản ánh mối tình của một người lính tình nguyện sinh ra và lớn lên ở một làng có tục khóc mướn và một nữ đào hát từng là vũ nữ hoàng gia. Mối tình huyền thoại này mang nhiều biểu tượng. Đây là cuốn sách thể hiện sự thật sâu sắc. Nguồn văn hóa dân gian Việt - Khmer được tái hiện vô cùng hấp dẫn. Bước ra từ cuộc chiến đấu tại chiến trường, ông đã gắn bó với mảnh đất Thành phố Hồ Chí Minh, ông hiểu và nhận ra sự chuyển động hết sức nhanh chóng của một thành phố hiện đại vào bậc nhất cả nước. Nhiều truyện ngắn của ông gắn liền với số phận của con người thời kỳ đổi mới nhưng có những bi kịch khác nhau. Truyện ngắn Đêm trừ tịch nói về sự thoái hóa của một dạng người có quyền chức. Thoái hóa mà họ tưởng là sống thức thời; Người đàn bà hồn nhiên, báo hiệu một lối sống chuộng ngoại thái quá; các truyện Dời nhà lên phố, Chuyện tình cuối mùa, phản ánh về đất đai với người nông dân, khi người nông dân mất đất trồng trọt cũng là lúc họ phải đối mặt với bi kịch, tha hóa. Truyện Cõi u minh kể về số phận một người dân miệt vườn trong thời đô thị hóa. Các truyện này có tiếng vang trước hết là nhờ cái chất “thời sự”, rất bức xúc ở trong truyện ngắn của ông. Truyện của ông thường có cái chất “quyết liệt”. Ví dụ truyện ngắn Mùa hái điều. Hai anh bộ đội cũ giờ trở thành người hái điều thuê cho một chủ vườn điều lớn nhất vùng Long Khánh, “thôi thì thời thế đã thay đổi mình làm gì kiếm được đồng tiền lương thiện để nuôi sống bản thân và gia đình là được”. Nông dân bán đất trở thành người làm thuê. Lão Ba Ngư - tên ông chủ mua đất. Trong mảnh đất đó có nghĩa trang liệt sĩ của trận đánh Xuân Lộc năm nào. Lúc đào đất làm nhà, thì bắt gặp hai bộ hài cốt liệt sĩ, lão Ba Ngư bảo: “Tụi bay vứt xuống sông cho tao”. Anh Giang, anh bộ đội làm thuê, xông vào hắn, suýt ẩu đả. Rồi vợ hắn đem tiền ra biếu, anh bảo: “Tôi không thèm lấy đồng nhơ bẩn này. Tôi đòi chồng bà phải tự tay lượm hài cốt đồng đội tôi, mai táng tử tế. Nếu không, tôi sẽ đưa ra pháp luật”. Từ đó anh Giang và anh Thuận không đi hái điều thuê nữa. Các anh nhận được chân bảo vệ cho một xí nghiệp may ở Tân Bình, gác cả đêm lẫn ngày mỗi tháng một người được mấy trăm ngàn đồng, trong lúc tòa nhà ba tầng của Ba Ngư đã sừng sững tọa lạc trên khu nghĩa trang năm nào. Có thể nói đây là truyện dữ dội nhất viết về hiện thực thời kỳ đất nước chuyển sang kinh tế thị trường. 4. Lặng lẽ sống, lặng lẽ nhìn và lặng lẽ viết từ cuộc đời trầm mặc, các tác phẩm của Nguyễn Quốc Trung đều có cốt truyện lấy thẳng từ những chất liệu có tính thời sự nóng bỏng như thế. Truyện Dời nhà lên phố của ông, một truyện ngắn dữ dội về người nông dân bán đất, và cũng rất điển hình cho một thực tế đang chuyển mình của xã hội hôm nay, cũng là một đề tài  rất thời sự, được trao giải truyện ngắn hay của báo Văn nghệ, có lẽ cũng một phần vì lẽ đó. Chất làm báo và chất lính, đó là hai đặc sắc, là chỗ mạnh của Nguyễn Quốc Trung. Trên cấp độ nào đó, nền văn hóa hôm nay nghiêng về lượng thông tin, cho nên văn học và báo chí có sự pha trộn cũng dễ chấp nhận. Giáo sư Mai Quốc Liên nhận xét: “Văn hay phải từ từng câu văn. Câu văn của Nguyễn Quốc Trung có chuốt lọc, có hàm lượng tri thức cao. Anh viết tương đối kỹ, và tương đối thoải mái vì anh “sống” với chất liệu. Không hoa hòe hoa sói, không có những câu văn điệu nghệ mà mỏng tang. Nói chung là văn có chất”. Còn nhà văn Anh Đức thì luôn khen chất hài trong truyện ngắn của Nguyễn Quốc Trung. Hơn 30 năm sống, chiến đấu và cầm bút, nhà văn Nguyễn Quốc Trung đã để lại những tác phẩm hay cho đời, để lại những trang văn nóng hổi từ cuộc đời trầm mặc. Đó là niềm tin, tình yêu và lòng nhân ái với cuộc đời này, với mai sau của ông. Phạm Xuân Trường Nguồn vanvn.net/Văn nghệ số 41/2013 Theo http://trieuxuan.info/