Quê nghèo - Phạm Duy

 Quê nghèo - Phạm Duy

Tôi yêu dân ca và tinh ca của Phạm Duy. Với tôi, không ai viêt dân ca hay hơn Phạm Duy. Nhưng xin đuợc mở dấu ngoặc, tôi không múôn đưa con nguời  vào tác phẩm. Tôi xin đuợc tách rời đời sống bình thuờng của một tác giả – nhất là một nhạc sỹ hay thi sỹ – ra ngoài tác phẩm của họ!  Tôi có thể không châp nhân một thi sỹ nào đó về tư cách hay đạo đức nhưng không vì thế mà tôi chối bỏ thơ của họ nếu đó là thơ hay. Môt trong những bản nhạc vê quê hưong hay nhất là Quê Nghèo. Có lẽ quê của chúng ta đa số là nghèo. Nhất là vào những thửa xa xưa.  Khi chiến tranh còn đang tiếp diễn. Khi nô lệ còn đang ngự trị. Nếu tả quê nghèo thì hẵn là môt em bé nào đó chỉ viết đuợc: quê tôi nghèo lắm toàn nhà gianh vách đất, quanh năm thiếu ăn. v. v. Nhưng với tác giả, qua nhạc thì đã lột tả đuợc quê nghèo bằng những ngôn ngữ thần kỳ, những ca từ bình dị mà thấm đẫm vào lòng nguời  nghe Mở đầu là những giòng nhạc trầm buồn, tha thiết Làng tôi không xa kinh kỳ sáng chói Có nhưng cánh đồng cát dài Có luỹ tre còm tả tơi  Ruộng khô có nhưng ông già rách vai Cuốc đất bên đàn trẻ gầy Có nguời  bừa thay trâu cày  Từ lời giới thiệu, làng tôi không xa kinh kỳ lắm. Đến đặc tả hình ảnh tuơng trưng nhất cho vung quê: cánh đồng, luỹ tre, trâu thế nhưng để là quê nghèo thì luỹ tre đã còm tả tơi!  Rồi những ông già, thay vì  chống gậy trên đường  làng quanh co thì là áo rách vai đang cuốc đất. cuốc đất bên ai? bên đàn trẻ gầy! Không một ai có thể vẽ lên hinh ảnh môt quê nghèo tuyệt vời đến vậy. và câu cuối của đoạn môt là môt tiếng kêu thống thiết Có nguời  bừa thay trâu cày Còn gì nghèo hơn khi con nguời  đã thay trâu để cày? Đoạn hai Bình minh khi sương rơi mờ trên rẫy Thấp thoáng bóng người bên ngòi Tát nước với giọt mồ hôi Chiều rơi thoi thóp trên vài luống khoai Hiu hắt tiếng bà mẹ cười Vui vì nồi cơm ngô đầy…   Sau lời giới thiệu tổng quát vế quê nghèo, nhạc sỹ đã đưa nguời  nghe vào hình ảnh một ngày ở quê nghèo. Khi bình minh lên, sương rơi mờ trên rẫy? Tôi dám cá khi tả cảnh quê vào buổi sáng thì ai đó chỉ viết: khi bình minh vừa ló dạng trên cánh đồng.. gì gì đó.  Chứ không thể nào tìm ra từ suơng rơi mờ trên rẫy đuợc cả? Rồi tát nuớc với giọt mồ hôi? tát nuớc ời đêm trăng là môt hình ảnh đẹp đã đi vào thi ca Hỡi cô tát nuớc  bên đàng Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi Nhưng ở đây, chúng ta đã đuợc” xem” hình ảnh tát nuớc  mà mồ hôi nhỏ giọt! Rồi sao? Buổi chiều, thuờng chúng ta được “nghe“ nào chiều tà, hoàng hôn buông rủ, năng quái chiều hôm.. Nhưng ở đây, đến nắng chiều ở quê nghèo cũng.. thoi thóp! thoi thóp rơi trên vài lúông khoai! không phải thoi thóp trên giàn hoa thiên lý! Mà là lúông khoai. Để rồi, hình ảnh đau thuơng, bi thảm mà nhói buốt trong lòng nguời nghe là vui vì nồi cơm ngô đầy! Không phải vui vì lúa trĩu đầy đồng. Mà mẹ cuời chỉ vì nồi cơm độn ngô đuợc đầy cho con cháu! Quả là nghèo quá? vui chỉ với nồi cơm độn ngô! vào điệp khúc 1: Bao giờ cho lúa được mùa luôn, lúa ơi Để cho cô con gái không buồn vì gió Đông Bao giờ cho lúa về đầy sân, hỡi em (lúa ơi ) Để cho anh trai tráng được gần người gái quê. Từ những âm thanh buồn vì quê nghèo, ta vào điệp khúc rộn rã vui tươi với những uớc mơ thật bình dị của nguời quê: Xin cho lúa đuợc mùa. Và ở đây, nhạc sỹ đã bắt đầu cho vào tác phẩm chút tình lứa đôi: Xin cho lúa đuợc mùa để anh trai tráng đuợc gần nguời  gái quê. Không phải đuợc mùa để hội hè, để “ tháng giêng là tháng ăn chơi “ mà chỉ rất tầm thuờng nhưng đây nhân bản: cho em gái không buồn vì gió đông! Đoạn 3 Làng tôi luôn luôn vương vài đám khói Những mái tranh buồn nhớ người Xơ xác điêu tàn vì ai Nửa đêm thanh vắng không một bóng trai Có tiếng o nghèo thở dài Vỗ về trẻ thơ bùi ngùi Lại trở lai với âm thanh cũ. Bây giờ là nỗi buồn nhè nhẹ. Nhưng mái tranh buồn nhớ nguời  và xơ xác điêu tàn vì ai? Nhạc sỹ lại đưa môt từ rất chân quê vào đây: o nghèo, tiếng o nghèo vỗ về con trẻ. Đoạn hai là tả buổi chiều. Đến đoạn ba là vào đêm. Đêm không nghe tiếng tre xào xạc, không nghe chó sủa trăng, không có bóng thôn nữ tát nuớc mà.. không một bóng trai (những nguời trai đã ra đi vì chinh chiến! ), để rồi giữa đêm khuya khoắt chỉ là …tiếng o nghèo vỗ về trẻ thơ!  Đoạn bốn Từ khi đau thương lan tràn sông núi Quê cũ đã nghèo lắm rồi Thêm đói thêm sầu mà thôi Nằm mơ, mơ thấy trăm họ tốt tươi Mơ thấy bên lề cuộc đời Áo dài đùa trong nắng (tiếng ) cười.. Đến đây nhạc sỹ mới đưa nguời nghe vào thăm quê hơn nữa.  Kể lể khúc nhôi. Từ khi chinh chiến, quê nghèo chỉ thêm đói thêm sầu!  Nhưng.. với khát vọng sống của con nguời  chân quê, nhưng uớc mơ đơn giản, nguời  quê trong lúc đói khổ chỉ biết mơ! Mơ gì? Nhạc sỹ  vẽ lên những hình ảnh thưc tế -trăm họ tốt tươi – rồi bỗng vút thành mơ mộng, quá đỗi mơ mộng – mơ thấy áo dài đùa trong tiếng cười! Ở vung quê chỉ mặc áo dài khi sung túc, hội hè. Áo dài đùa trong tiếng cuời phải chăng lại là môt hình ảnh mơ trai tráng đuợc gần gái quê? Tôi rất thích câu cuối xúông dịu dàng  “áo dài đùa trong tiếng cười“ vâng, nếu cho tôi ao uớc điều gì cho quê nghèo thì cũng chỉ xin  áo dài đùa trong tiếng cười! Áo dài khôngchỉ đùa trong năng vàng mà phải đùa torng tiếng cười. Môt câu có đây đủ cả hình ảnh và âm thanh để diễn tả niềm mơ bình dị. Tôi chỉ khônghiểu lắm ở từ tốt tươi? Trăm họ tốt tươi? tốt tươi là ám chỉ cây trái, vuờn tược. Trăm họ tốt tươi  là gì? vào điệp khúc 2 Bao giờ em trở lại vườn dâu, hỡi em Để cho anh bắc gỗ, xây nhịp cầu (anh ) bước sang Bao giờ cho nối lại tình thương, hỡi ai Để em ra bến vắng, đón người người (chàng chàng ) chiến binh.   Nhạc sỹ lai để cho nhạc reo với tình tự trai gái. Chỉ đơn giản thôi. Bao giờ em trở lại cho anh bắc gỗ xây nhịp cầu? rồi bao giờ chiến binh lại trở về cho em ra đón? Chỉ là môt bản nhạc nói về quê nghèo. Nhưng nhạc dịu dàng, ca từ đẫm lệ (còm tả tơi, rách vai, o nghèo, hiu hắt, thoi thóp) đến thơ mộng (không buồn vì gió đông, áo dài đùa trong tiếng cười, xây nhịp cầu bước sang.. ) đã làm cho nguời nghe phải bồi hồi, rung cảm đến tận tâm can.. Qua Quê nghèo, chúng ta lại thấy môt lần nữa, ngôn ngữ tiếng nuớc ta [i] (tiếng mẹ sinh từ lúc nằm nôi-thoắt ngàn năm thành tiếng lòng tôi!) [/i] quả là phong phú. Vẫn đủ để diễn cảm. Không cần đến những gì cao siêu bí hiểm. Không cần đến những cỏ bồng, phiêu lãng, non cao, thác đổ.. Chỉ là o nghèo bùi ngùi, chỉ là áo dài đùa trong tiếng cười  mà đã vẽ lên đây đủ một Quê nghèo. Qua Quê nghèo, một  tác phẩm viết từ thời tiền chiến, tôi chỉ múôn đuợc xin phép nói với các nhạc sỹ thời nay: Ngôn ngữ Viêt không thiếu. Xin các bạn hãy xem nhiều hơn, đọc nhiều hơn, đi nhiều hơn, sống thực hơn để cống hiến cho đời, những bản nhạc sống mãi hay ít ra cũng sống đuợc muời năm!. Phạm Duy -- QUÊ NGHÈO ca sĩ Quang Linh - YouTube Hoàng Lan Chi Theo http://hoanglanchi.com/