Các ca khúc viết về
mùa Xuân, cùng với giai điệu nhạc, ca từ bao giờ cũng có một vị trí xứng đáng
tác động đến các giác quan của người tiếp nhận tác phẩm khi nghe ca sĩ trình
bày. Ca từ và giai điệu của những ca khúc viết về mùa xuân luôn song song tồn tại,
hỗ trợ nhau, tạo nên giá trị của mỗi nhạc phẩm.
Các giai phẩm mùa xuân của nền
tân nhạc Việt trước 1945
Nếu tách riêng phần nhạc và
phần lời của các ca khúc hay viết về mùa Xuân, bao giờ cũng có khả năng tồn tại
độc lập bằng đời sống riêng của chúng, nhưng khi được kết hợp lại với nhau
chúng dễ có cơ hội để tạo nên một tác phẩm nghệ thuật sống mãi với thời gian. Ở
đây, chúng tôi tạm gác lại phần giai điệu, mà chỉ bàn phần ca từ của các ca
khúc bất hủ viết về mùa Xuân.
Ngay từ buổi trứng nước của
nền tân nhạc Việt Nam, tính từ khi có Đảng Cộng sản lãnh đạo, giai đoạn
1930-1945, mùa Xuân bỗng dưng khởi sắc hơn về khía cạnh ca từ trong các bài hát
của thế hệ nhạc sĩ tân nhạc đầu tiên.
Trước hết phải kể đến Dương
Thiệu Tước (1915-1995) là nhạc sĩ tiền chiến nổi tiếng và được coi là một trong
những người đi tiền phong của tân nhạc Việt Nam. Ông là cháu nội cụ nghè Vân
Đình, Dương Khuê, bạn thân thi sĩ Nguyễn Khuyến, nguyên Đốc học Nam Định. Trong
một ấn phẩm viết tay, ông cho hay: “…Theo tôi tân nhạc Việt Nam phải thể hiện
rõ cá tính Việt Nam. Để đạt được điều này, người sáng tác phải hiểu rõ nhạc Việt
qua cách học nhạc cụ cổ truyền cũng như hát được các điệu hát cổ truyền”.
Trong ca khúc Xuân Tươi nhạc
sĩ Dương Thiệu Tước đã miêu tả mùa xuân một cách thật sự nên thơ:
… Gió xuân đến mơn man
trên khóm hồng tươi thắm
bầy oanh yến trong vườn
lên tiếng chào mùa xuân…
Mùa Xuân hiện lên trong giai
phẩm của người nhạc sĩ tài hoa này một cách nhẹ nhàng và bình yên, rất Việt
Nam.
Cũng vào thời kỳ này, nhạc
sĩ Hoàng Quý lạc quan yêu đời hơn, trong sức xuân của tuổi trẻ. Ca từ phơi phới
bay như mùa xuân đang vẫy gọi mỗi người:
… Đời ta bao tươi vui như
hoa hồng thắm
bao chim đua hót trong mây
xuân vế trong khóm cây…
Tuy nhiên cũng có lúc, với
tâm hồn nhạy cảm của người nhạc sĩ- thi sĩ Hoàng Quý cũng không thể cưỡng lại
được những nốt trầm của tình người tha phương trong lúc loạn ly, về chốn cũ vào
một ngày Xuân đẹp, nhưng ông đã phải mục sở thị một cách chua xót cảnh người mình
thầm yêu đi lấy chồng:
… Hôm nay trời xuân bao tươi
thắm
dừng gót phiêu linh về thăm
nhà
chân bước rên đường đầy hoa
đào rơi
tôi đã hình dung nét ai đang
cười…
chân bước phân vân lòng ngập
ngừng
tai lắng nghe tiếng người
nói cưới xôn xao
tôi biết người ta đón em
tưng bừng…
(Cô láng giềng)
Còn với thi thần Văn Cao,
trong thời kỳ này mùa Xuân không hiện ra rõ nét, mà chỉ là những tâm tưởng,
hoài niệm về một cái gì đó rất đẹp, rất nên thơ, nhưng mơ hồ tựa như đã đi vào
quá vãng:
…thuyền đã bay trong gió xuân
sang
đâu cánh buồm nâu còn trên lớp
sóng xuân
lời dạ hương nghe ríu rít
oanh ca
tiếng nhạc vào mây thiết tha
thương nhớ một ngày qua…
(Bến Xuân)
Có một lớp thanh niên học
sinh thành phố Sài Gòn trước đây đã từng say sưa hát vang bài ca của một nhạc
sĩ gốc Hoa, La Hối trong chừng nửa thế kỷ qua mỗi khi tết đến xuân về. Bài ca
Xuân này có tựa đề rất hợp với tuổi trẻ, ca từ và nhạc điệu của nó cũng thật
đơn giản, vui tươi, sinh động rất dễ hát và rất dễ thuộc:
…Ngày thắm tươi bên đời xuân
mới
lòng đắm say bao nguồn vui sống
xuân về với ngàn hoa đua thắm
ta muốn hái muôn ngàn đoá hồng…
(Xuân và tuổi trẻ)
Các giai phẩm mùa xuân từ
sau 1945
Nếu nói về các giai phẩm mùa
Xuân mà không nhắc đến các cây đại thụ trong nền âm nhạc cách mạng Việt Nam thì
thật là một thiếu sót lớn, vì các giai phẩm họ sáng tác ra, bản thân nó đã tự
khẳng định được sức sống lâu bền trong lòng công chúng âm nhạc. Tuy nhiên, ở
đây tôi muốn nhấn mạnh đến khía cạnh ca từ của các ca khúc đó.
Nhạc sĩ Xuân Hồng có hai ca
khúc viết về mùa Xuân rất hay, chỉ xét riêng về ca từ. Đấy là bài Xuân chiến
khu, bài hát đã đoạt Giải thưởng Văn học Nghệ thuật Nguyễn Đình Chiểu từ năm
1963 và cũng từ đây Xuân Hồng đã nhanh chóng trở thành người nghệ sĩ của công
chúng cả nước:
Mùa xuân về trên chiến khu
tiếng chim rừng vang hót líu
lo
Mùa xuân về trên chiến khu
gió đưa cây rừng cành lá vi
vu ú ù u…
Xuân chiến khu khói mù còn
loang quê nhà
Em chẳng có chi làm quà
có chi hơn là hát tặng bài
ca…
Trong thời kỳ ác liệt của cuộc
kháng chiến chống Mỹ, giữa chiến khu miền Đông Nam Bộ mà người nhạc sĩ tài hoa
này vẫn viết lên những ca từ mượt mà, thơ mộng cho giai phẩm của mình đến thế.
Dù cho đạn bom của kẻ thù dù có tàn khốc đến mấy cũng không thể nào khuất phục
được một dân tộc lạc quan yêu đời như vậy. Cùng với giai điệu, ca từ đã nâng
bài hát lên một tầm cao mới, khiến cho bao con tim rạo rực, đắm say.
Cố nhạc sĩ Hoàng Việt có
Tình ca, một giai phẩm bất hủ về mùa Xuân của tình yêu đất nước của lòng người
khi chia xa:
… Khi đã nghe tiếng ca của
lòng người yêu phương xa
Em hãy ngước mắt lên vui
nhìn trời xanh quê ta
Chim bay giăng giăng ngoài nắng
xuân đẹp thay
Tan cơn phong ba lòng đất
yên rồi đây
Em hãy nở nụ cười tươi xinh
Như cánh hoa xuân chào riêng
anh
Nói nhau nghìn lời qua đôi mắt
xanh…
Bài hát là một bản tình ca
ca ngợi tình yêu đôi lứa khi nắng Xuân đang tràn về trên quê hương xứ sở miền
Nam yêu dấu còn phải chịu nhiều đau thương mất mát do chiến tranh. Anh ở ngoài
này vẫn hướng về em, về miền Nam thân yêu, rồi có lúc cơn phong ba của chiến
tranh sẽ tan đi, anh lại sẽ về cùng em. Rò rãng không có sức mạnh của tình yêu
đối lứa cũng như tình yêu quê hương và lòng tin sắt đá vào ngày mai chiến thắng
thì không thể nào viết nên một giai phẩm đỉnh cao, với những ca từ nên thơ đến
như vậy
Khoảng vào thời kỳ 1958-
1959, khi nước ta đang đứng trước nhiều thử thách do kẻ địch lật lọng, tráo trở,
nên việc tổng tuyển cử tiến tới thống nhất đất nước không diễn ra đúng như nội
dung đã ký kết trong Hiệp định Genève. Chính lúc này, nhạc sĩ Văn Ký đã sáng
tác ca khúc Bài ca hy vọng. Bài hát đã củng cố thêm niềm tin sắt đá vào một
ngày Xuân tươi sáng, Bắc Nam sẽ sum họp một nhà. Lời bài hát, tự nó đã trở
thành một thi phẩm hay, cùng với âm nhạc nó đã tạo nên một ca khúc trữ tình đầy
chất thơ:
Từng đôi chim bay đi tiếng
ca rộn rang
Cánh chim xao xuyến gió mùa
xuân
Gửi lời chim yêu thương tới
Miền Nam quê hương
Nhắn ràng ta ngày đêm mong
nhớ
Ước mơ, những mùa xuân bóng
dáng, tương lai
Đường ta đi lên xây đời
trong hoa thơm
có mùa xuân nào đẹp bằng,…
Vì tương lai, đàn chim ơi
Hãy cất cánh cùng ánh sang
chân trời mới…
Mùa đông lạnh lẽo rồi ắt sẽ
qua đi, mùa xuân nắng ấm ắt sẽ về. Đây là quy luật muôn đời của đất trời, vũ trụ.
Theo đó lòng người cũng hân hoan, ấm nồng hơn đón chờ một mùa xuân mới đang về.
Những giai phẩm mùa xuân sau
1975
Ngay sau khi miền Nam giải
phóng, nhạc sĩ Xuân Hồng có bài Mùa Xuân trên thành phố Hồ Chí Minh. Đến nay đã
gần 40 năm và chắc sẽ còn mãi về sau. mỗi khi Xuân về cả nước lại hát vang khúc
ca Xuân này của ông. Nếu ai đó không thích nghe nhạc, chỉ cần đọc phần lời của
bài hát này lên cũng có thể cảm nhận được niềm vui hân hoan khi đất nước hoàn
toàn giải phóng:
…Mùa xuân này về trên quê ta
khắp đất trời biển rộng bao
la
Cây xanh tươi ra lá trổ hoa
chào mùa xuân về với mọi
nhà…
Thành phố Hồ Chí Minh năm
nay
mùa xuân về rợp bóng cờ bay
Nước thêm trong dòng sông Bến
Nghé
chợ thêm đông chợ vui Bến
Thành
Mùa xuân trên thành phố Hồ
Chí Minh quang vinh!…
ôi hạnh phúc biết bao
bao năm vẫn đợi chờ
Mà niềm vui như đến bất ngờ…
Ôi ta đang đi đi giữa rừng
hoa
hay ta đi giữa rừng cờ
Mùa xuân trên thành Phố Hồ
Chí Minh
là mùa xuân đẹp nhất quê
mình.
Ca từ của bài hát là một bài
thơ hoàn chỉnh mang âm hưởng anh hùng ca, ca ngợi thành phố mang tên Bác đã được
giải phóng sau bao nhiêu năm trường kháng chiến.
Cũng trong thời gian này nhạc
sĩ Văn Cao đã viết Mùa xuân đầu tiên, cái mùa xuân mà từ nay người biết quê người,
từ nay người biết thương người để rồi từ nay người biết yêu người, không còn cảnh
chiến tranh loạn ly, anh em huynh đệ tương tàn, cảnh nồi da nấu thịt nữa. Điều ấy
không chỉ Văn Cao từng ao ước bao năm, dù ông từng gọi đấy là một mùa bình thường.
Chao ôi, cái mùa bình thường ấy mà cả dân tộc ta hàng chục, hàng trăm năm nay
đã phải làm bao mùa phi thường, để bây giờ mới có được.
Còn nhạc sĩ Trần Hoàn lại phổ
nhạc bài thơ Mùa xuân nho nhỏ của một người bạn, người đồng chí, đồng hương của
mình là nhà thơ Thanh Hải. Cũng cần nói thêm rằng, dù là bài thơ khá hay của
nhà thơ Thanh Hải:
Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giọt long lanh rơi…
Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy quanh lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương lúa…
Nhưng lúc bấy giờ, khi đất
nước vừa mới giải phóng, rất ít người biết đến bài thơ này. Chỉ đến khi nó kết
hợp với giai điệu của nhạc sĩ Trần Hoàn, thì dường như bài thơ có sức lay động
và vang vọng hơn. Ở một phía khác, chính bài thơ đã là một gợi ý tốt, mang lại
nguồn cảm hứng cho nhạc sĩ viết nên một ca khúc sống mãi với thời gian.
Rõ ràng là chỉ có những nhạc
sĩ lớn mới có thể sáng tạo nên những tác phẩm âm nhạc đỉnh cao. Mà ở đấy, ca từ
trong các nhạc phẩm của họ bao giờ cũng rất trong sáng, như những bài thơ hay,
tạo thành những tác phẩm nghệ thuật hoàn hảo, có sức sống mãnh liệt trong lòng
công chúng yêu âm nhạc.
Đỗ Ngọc Yên
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét