Hai bậc thầy âm nhạc tôi
tri ân rất nhiều là nhà nhạc học Trần Văn Khê và nhạc sĩ Phạm Duy. Tôi
được trao đổi và học hỏi với hai người tuy không liên tục nhưng trong thời
gian rất dài. Nhạc sĩ Phạm Duy đã giảng giải cho tôi rất nhiều về áp dụng những
thang âm dân ca Việt vào việc sáng tác ca khúc nhạc phổ thông hiện đại. Tôi
đã viết về nhạc sĩ Phạm Duy trong hai bài báo “Thế Giới Ca Khúc Phạm Duy” và
“Một Vài Cảm Xúc Âm Nhạc Qua Trường Ca Con Đường Cái Quan của Phạm Duy” trên
báo Văn Học của Nguyễn Mộng Giác và báo Hợp Lưu của Khánh Trường trong thập
niên tám muơi thế kỷ hai mươi. Trước khi hồi hương vào năm 2005 ông đã nhờ
Duy Minh, con trai thứ hai của ông sao chép và cung cấp cho tôi hầu hết tác
phẩm của ông để tôi hoàn tất cuốn sách về ông, trước khi bán toàn bộ tác phẩm
cho nhà sản xuất Phương Nam.
Nhà nhạc học Trần Văn Khê
đã đưa tôi vào con đường nghiên cứu Âm Nhạc Dân Tộc Học (Ethnomusicology)
nghiêm chỉnh bằng những bài giảng qua cassette tapes, thư từ và rất nhiều tài
liệu tiếng Pháp, Anh và Việt. Viết về nhà nhạc học Trần Văn Khê, tôi không biết
bắt đầu từ đâu cho phải đạo. Một phần vì yêu kính ông như bậc thầy với nhiều
kỷ niệm gặp gỡ riêng tư. Phần khác tôi khâm phục ông như một nhà nhạc học người
Việt có tầm vóc quốc tế. Ông đã đi giảng dậy Âm Nhạc Học (Musicology) và Âm
Nhạc Dân Tộc Học (Ethnomusicology) ở nhiều quốc gia trên thế giới. Phải nói
thêm là ngoài sức hấp dẫn, duyên dáng khi trình bày một vấn đề âm nhạc bằng
tiếng Việt, ông còn giỏi nhiều ngoại ngữ như Anh, Pháp, Đức, Hoa... Những công
trình về âm nhạc trong hai lãnh vực nói trên của ông đã được nói đến trong
nhiều tự điển âm nhạc quốc tế và các sách vở hàn lâm ngành Âm Nhạc Dân Tộc Học.
Khiến tôi không làm sao bàn hết được công trình đồ sộ của ông. Chi bằng tôi
chỉ nên nói đến những kỷ niệm riêng tư khi ông hướng dẫn tôi trong việc
nghiên cứu và những lần gặp gỡ thảo luận những đề tài về Âm Nhạc Dân Tộc Học.
Khi tôi học năm cuối cùng ở
trường Luật Sài Gòn (1970), vì sửa soạn đi du học tại Mỹ nên tôi hay lang
thang ở hiệu sách Khai Trí đường Lê Lợi hay Xuân Thu trên đường Tự Do (nay là
Đồng Khởi) mua một số sách mang theo. Tôi mua được cuốn “Dân Ca Việt Nam” của
Nguyễn Hữu Ba do Bộ Quốc Gia Giáo Dục Xuất Bản năm 1962. Sang nhà sách Xuân
Thu, thật may mắn tôi đã mua được cuốn sách “La Musique Vietnammiene
Traditionnelle” của Giáo Sư Tiến Sĩ Trần Văn Khê do Press Universitaires de
France xuất bản năm 1962. Có lẽ đây là một định mệnh. Vì cuốn sách này đã mở
cho tôi một cách cửa thênh thang để tôi bước vào âm nhạc truyền thống Việt
Nam một cách bài bản.
Đó cũng là luận án Tiến Sĩ
Văn Chương - Âm Nhạc Học của thầy Trần Văn Khê đỗ năm 1958 tại đại học
Sorbonne, Paris. Đến giờ phút này (2005) tôi đã sưu tầm được nhiều luận án tiến
sĩ âm nhạc viết về nhạc truyền thống Việt Nam của người Việt lẫn người nước
ngoài ở Việt Nam và ngoại quốc, tôi cũng chưa thấy công trình nào trình bày
có hệ thống và tương đối đầy đủ như cuốn sách vừa nói, trừ Nhạc Sử phần
“Periode Obscure” [ cần bổ túc một ít chi tiết với công trình của Lê Mạnh
Thát (“Vài Tư Liệu Mới Cho Việc Nghiên Cứu Âm Nhạc Việt Nam trước năm 939”
công bố năm 1970 tại Sài Gòn và tái bản năm 2001 tại Việt Nam với tựa đề “Lịch
Sử Âm Nhạc Việt Nam từ thời Hùng Vương đến Lý Nam Đế”)]. Trở lại luận án Tiến
Sĩ của thầy Trần Văn Khê,với 384 trang bằng tiếng Pháp, ông trình bày ba phần:
Nhạc Sử Việt Nam, Nhạc Cụ Việt Nam và Những Vấn Đề Lý Thuyết. Cuốn sách này
là kim chỉ nam để tôi tiếp tục sưu tầm thêm tài liệu, đào sâu vào việc nghiên
cứu ba vấn đề Nhạc Sử, Nhạc Cụ và Lý Thuyết Âm Nhạc Truyền Thống Việt Nam qua
các thư viện ở Mỹ, Âu Châu và Á Châu. Cuốn sách này đã dược dịch ra tiếng Việt,
lưu hành nội bộ và là tài liệu để giảng dậy cho các nhạc sinh trong những nhạc
viện ở Việt Nam. Tuy nhiên những tài liệu tôi có được cũng chỉ là những mảnh
rời rạc của nền âm nhạc dân tộc học nếu không có sự hướng dẫn của Thầy Trần
Văn Khê.
Ngày mười một tháng sáu
năm 1988 là ngày tôi không bao giờ quên. Vì ngày ấy là tôi gặp thầy Trần Văn
Khê ở San Francisco qua sự giới thiệu của một bác sĩ người Việt.
Thầy có ưu ái viết vài
trang về chuyện này trong “Hồi Ký Trần Văn Khê” cuốn số năm ‘Đãi Cát Tìm
Vàng” với tựa đề nhỏ “Lấy Luật Học Nuôi Nghệ Thuật”. Thật vậy, tôi mưu sinh bằng
nghề Luật Sư để có phương tiện nghiên cứu âm nhạc. Sau khi ký tên trên cuốn
luận án tiến sĩ của thầy mà tôi sưu tầm được, thầy nhận tôi làm môn sinh. Tôi
đã nêu rất nhiều câu hỏi về thang âm và điệu thức của nhạc truyền thống Việt
Nam. Tôi cũng đưa thầy xem biểu đồ nghiên cứu của tôi đối chiếu hai hệ thống
âm nhạc Tây Phương và hệ thống ngũ cung Việt Nam. Rồi tựa trên hệ thống này
nghiên cứu về âm nhạc của Ca, Ngâm, Sân Khấu, Nhạc Hoà Tấu, Vũ Điệu...Mục
đích cuối cùng của sự học hỏi của tôi là để sáng tác tác phẩm âm nhạc có màu
sắc dân tộc. Sau khi xem xong biểu đồ thấy nói: “đời người thì ngắn mà biển học
thì mênh mông, nên giới hạn lãnh vực nghiên cứu thì mới đi tới đích được”.
Sau lần hội kiến nói trên,
thầy Khê tiếp tục gửi cho tôi làm nhiều kỳ những casssette tapes về Định
Nghĩa Ca, Hát, Ngâm; Điệu Thức Trong Nhạc Tài Tử Miền Nam; Buổi Nhạc Thoại giữa
Nhạc Sĩ Phạm Duy và Thầy Khê về một số vấn đề nhạc dân tộc; một số tài liệu
âm thanh của Ca Trù, Tuồng và Hát Quan Họ, Hội Diễn Hát Ru...Có một cuốn tape
độc đáo là Thầy dùng guitar phím lõm để dạo raga Singh Bhanavi của Ấn Độ. Thầy
cũng khuyên tôi nên sưu tầm các nhạc khí Việt Nam như Bàu, Tranh, Đáy, Nhị,
Nguyệt, Tỳ Bà, Guitar phím lõm, Sáo, Tiêu để thử nghiệm những điệu thức Việt
Nam. Từ đó tôi tiếp tục tựa trên biểu đồ nghiên cứu, sưu tầm rất nhiều tài liệu
viết và âm thanh về nhạc cổ truyền, dân ca của Việt Nam gồm dân tộc Kinh và
53 dân tộc anh em sinh sống trên nước Việt Nam. Ngoài ra Thầy còn khuyến
khích tôi tìm nghe nhạc truyền thống và dân tộc của Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật,
Hàn Quốc, Lào, Kampuchia, Indonesia, Malaysia, Myanmar, Bali, Ai Cập...để mở
rộng tầm hiểu biết về âm nhạc. Trong cuộc hành trình này tôi đã biết được nhiều
điều thú vị như điệu “Hý” ở Quảng Châu có ảnh hưởng đến điệu Oán của Việt Nam
(“Thanh Điệu Tiếng Việt Và Âm Nhạc Cổ Truyền”, Hoàng Kiều , Viện Âm Nhạc,
2002), Nhạc Lâm Ấp có ảnh hưởng đến Gagaku và Nhã Nhạc Nhật Bản (“Gagaku và
Nhã Nhạc”, Văn Minh Hương, NXB Thanh Niên 2003)...
Tôi vừa nghiên cứu vừa thử
nghiệm âm nhạc dân tộc khi sáng tác ca khúc. Mỗi lần làm được bài mới tôi đều
gửi cho Thầy Khê và Nhạc Sĩ Phạm Duy. Hai vị cho ý kiến rất là chân tình như
sửa đổi lỗi kỹ thuật dùng thang âm và cách sử dụng những luyến láy trong dân
ca và dân nhạc.
Xem cuốn hồi ký số năm của
Thầy “Đãi Cát Tìm Vàng” thì biết Thầy có nhiều học trò trên thế giới đủ mọi
quốc tịch, đủ mọi trình độ, đủ mọi hoàn cảnh. Mỗi loại học trò thấy lại áp dụng
phương pháp sư phạm khác nhau để họ đạt mục đích riêng biệt. Nhìn vào mười
chín trang Curriculum Vitae của Thầy (Thầy gửi cho tôi năm 1989) mới thấy những
công trình đồ sộ của Thầy về Âm Nhạc Học. Kể từ khi Thầy hoàn thành luận án
tiến sĩ (1958) đến giờ (2015) sau 57 năm, công trình của Thầy ít ai bì kịp về
phẩm lẫn lượng. Công trình này gồm kinh nghiệm nghề nghiệp, tham dự vào các tổ
chức và hiệp hội âm nhạc học, các giải thưởng quôc tế về giảng dậy và trước
tác, các công trình khảo cứu và ấn bản, hội viên các hội đồng khảo thí quốc tế
về âm nhạc học...
Tạp chí âm nhạc “La Revue
Musicale” xuất bản ở Paris đã dành ba số báo 402, 403, 404
(146 trang, xuất bản năm
1987) để giới thiệu những công trình của Thầy về Âm Nhạc Học (musicology).
Ngoài những tư liệu về giảng
dậy (Anh, Pháp, Việt) thầy Khê gửi cho tôi trong thời gian học với Thầy, Thầy
còn viết cho tôi một số thư riêng nhắc nhở việc nghiên cứu, cho biết sinh hoạt
quốc tế của Thầy lẫn công trình mới công bố hoặc những sách Thầy mới xuất bản.
Hiện giờ tôi có được một số sách của Thầy như “La Musique Vietnamienne
Traditionnelle” (Press Universitaires de France – 1962), “Vietnam par Tran
Van Khe, Les Traditions Musicales” (Buchet/Chastel –1967), “Âm Nhạc Đông Nam
Á” (Đông Nam Á – 1986, bản chính Nhà Xuất Bản Khoa Học Xã Hội, 1983), “Tiểu
Phẩm” (NXB Trẻ-1997), “Hồi Ký Trần Văn Khê” (5 cuốn, NXB Trẻ - 2002), “Du Ngoạn
Trong Âm Nhạc Truyền Thống Việt Nam” (NXB Trẻ - 2004), “Tự Truyện Trần Văn
Khê” (NXB Trẻ - 2010), “Tính Dân Tộc Trong Âm Nhạc Phạm Duy & Tình Bạn
Duy-Khê” (Phương Nam Book & NXB Thời Đại – 2003).
Như đã nói trên tôi không
phải là nhà nghiên cứu hàn lâm để đi dậy học. Tôi học hỏi và nghiên cứu về Âm
Nhạc Dân Tộc Học (Ethnomusicology) chỉ đề sáng tác (ca khúc, trường ca và nhạc
không lời). Có kiến thức và kỹ thuật do các bậc thầy chỉ giáo, nghe nhạc, sưu
tầm nghiên cứu tài liệu để mở rộng kiến văn, còn lại lòng yêu quê hương,
nhưng quan trọng nhất là sự rung động do Thầy Khê truyền lửa cộng với những
chuyến điền dã tại địa cũng giúp tôi không ít để sáng tác.
Nhửng dòng chữ này như nén
hương lòng để tri ân Thầy Trần Văn Khê và chúc Thầy bình yên nơi cõi Phật.
Phạm Văn Kỳ Thanh
Theo http://www.vanchuongviet.org/
|
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét